کلید فهم قرآن

ترجمه خطبۀ حجة الوداع

ستایش خدای راست او را می‌ستاییم و از او یاری می‌جوییم و از او آمرزش می‌خواهیم و به سوی او برمی‌گردیم و بدو پناه می‌بریم از بدی‌های نفوس خویش و از زشتی‌های کارهای خود. کسی که خدا او را هدایت کند، هیچ‌کس او را نتواند گمراه کند و کسی که خدا او را گمراه کند هیچ‌کس هادی و راهنمای او نتواند شد، و گواهی می‌دهم که هیچ معبود و سزاوار پرستشی جز خدا نیست؛ خدایی است یگانه که شریک ندارد و گواهی می‌دهم که محمد بندۀ او و فرستادۀ اوست.

وصیت و سفارش می‌کنم شما بندگان خدا را به ترس و تقوای خدا و شما را بر طاعت او تحریض می‌نمایم و به آنچه بهتر است گشایش می‌طلبم یا به چیزی که بهتر است سخن خود را آغاز می‌کنم:

اما بعد، ای مردم، از من بشنوید تا برای شما بیان کنم؛ زیرا من نمی‌دانم شاید شما را پس از امسال در اینجا ملاقات نکنم.

ای مردم، همانا خون‌های شما و اموال شما بر شما حرام است تا اینکه مرگ را دریافته به پروردگار خود برسید؛ مانند حرام بودن چنین روزی در چنین ماهی در چنین شهری. آیا تبلیغ کردم و امر الهی را به شما رسانیدم؟ خدایا، پس تو گواه باش. پس هرکه در نزد او امانتی باشد آن را به کسی که او را بر آن امانت امین شمرده است بازگرداند. همانا ربا و سودِ پولی که در زمان جاهلیت بوده ‌است، اکنون لغو و باطل است و نخستین ربایی که من آن را لغو می‌نمایم ربای عموی من عباس پسر عبدالمطلب می‌باشد؛ و همانا خون‌ها و خونخواهی‌هایی در زمان جاهلیت بوده ‌است، اکنون باطل و نادرست می‌باشد و نخستین خونی که من به آن آغاز کرده آن را باطل و لغو می‌نمایم، خون عامر پسر ربیعه پسر حارث پسر عبدالمطلب است؛ و همانا مفاخر و آثار زمان جاهلیت همه باطل است و باید از میان برود بجز خدمت کعبه و آب‌دادن حجّاج کعبه.

و قتل عمدی قصاص دارد و شبیه به قتل عمدی آن است که به وسیلۀ عصا و سنگ قتل واقع شود؛ دیه و خونبهای این نوع قتل، صد شتر می‌باشد؛ پس کسی که بر این چیزی بیفزاید، او از اهل جاهلیت است.

ای مردم، شیطان از اینکه در زمین شما پرستش و عبادت شود، دیگر نومید شده ‌است؛ ولی به این خشنود و راضی است که در مواردی جز این و آنچه شما از کارهای خود حقیر و غیر مهم می‌پندارید، اطاعت کرده شود.

ای مردم، تغییر و تبدیل ماه‌ها، افزونی در کفر است که کافران به سبب آن گمراه می‌شوند. یک سال آن را حلال و سال دیگر آن را حرام می‌کنند تا در شمارۀ ماه‌هایی که خدا آن را حرام کرده ‌است، موافقت و سازش داشته باشند، و همانا زمان مانند روزی که خدا آسمان‌ها و زمین را آفرید گردیده ‌است، و همانا شمارۀ ماه‌ها در نزد خدا دوازده ماه ‌است در کتاب خدا روزی که خدا آسمان‌ها و زمین را آفرید که چهار ماه از آن حرام است، سه ماه پی در پی و یک ماه تنها و جدا ذوالعقده و ذوالحجه و محّرم و ماه رجب، که در میان جمادی و شعبان می‌باشد. آیا بشما ابلاغ کردم؟ خدایا، پس تو گواه باش.

ای مردم، همانا برای زنان شما بر شما حقی و برای شما بر ایشان حقی، و آن اینکه کسی را بجز شما بر رختخواب‌های شما راه ندهند و کسی را که شما میل ندارید، جز با اجازۀ شما به خانۀ شما نیاورند و کار زشت (زنا) ایشان را در خانه نگاهداشته و از ایشان در قسمت همخوابگی دوری گزینید و ایشان را بزنید، ولی نه قِسمی که ایشان را مُؤلّم و دردناک باشد؛ آنگاه اگر از کار خود دست کشیده شما را اطاعت کنند، بر شما نیز واجب است که روزی و خوراک و پوشاک ایشان را به نیکی و عُرف بدهید، و همانا زنان در نزد شما اسیرانی هستند که چیزی از خود ندارند و کاری نمی‌توانند کرد، شما ایشان را به طریق امانت از خدا دریافت داشته و عورات ایشان را به کلمۀ خدا (عقد) برای خود حلال کرده‌اید؛ پس دربارۀ زنان از خدا بترسید و برای ایشان سفارش خیر کنید. آیا به شما رسانیدم؟ خدایا، پس تو گواه باش.

ای مردم، همانا مسلمانان برادرند؛ پس هیچ‌کس مال برادرش حلال و روا نیست، جز به طیب و رضای او. آیا به شما ابلاغ کردم؟ خدایا، پس تو گواه باش. پس بعد از من از اسلام برنگشته و کافر مشوید که گردن یکدیگر را زده، به جان خود بیفتید. همانا من در میان شما چیزی به جای گذاشته‌ام که اگر دست به دامن آن زنید، پس از آن هرگز گمراه نخواهید شد، و آن کتاب خدا (قرآن) است [و در روایتی آمده ‌است: سنّت و روش پیغمبر، و در روایتی دیگر: و اهل بیت من] آیا به شما رسانیدم؟ پس خدایا، تو گواه باش.

ای مردم، به درستی که پرودگار شما یکی است و پدر شما یکی است؛ شما همه از آدم هستید و آدم از خاک است. گرامی‌ترین شما در نزد خدا آن کسی است که پرهیزگارتر و خداترس‌تر باشد. هیچ عربی را بر غیرِعرب فضل و برتری نیست، جز به پرهیزگاری. آیا رسانیدم؟ گفتند: آری؛ فرمود: پس کسی که از شما حاضر است، باید به غایب برساند.

ای مردم، به درستی که خدا برای هر وارثی بهره و نصیبِ او را از میراث مقسوم و معلوم فرموده ‌است، و برای صاحب میراث وصیت در بیشتر از سه یک [= یک‌سوم] جایز نیست، و فرزند برای رختخواب است [یعنی فرزندی که از زن در خانۀ شوهر به دنیا می‌آید، گرچه نامشروع باشد، از آن شوهر می‌باشد] و برای زناکار سنگ است [یعنی باید رجم شود]. کسی که خود را به غیر پدر خود نسبت دهد، یا [عبد آزادشده‌ای] خود را به غیر مولی و آزادکنندۀ خود منسوب کند، بر او لعنت خدا و فرشتگان و همۀ مردم باد. و خدا از او هیچ امری که عذاب را از او رد کند و هیچ فدایی نپذیرد [یا اینکه: هیچ عمل مستحب و فریضه‌ای از او قبول نکنند]. و سلام خدا و رحمت او و برکات او بر شما باد.

***