مبانی فقه

فهرست کتاب

آیا صیغه مطلق امر دلالت بر تکرار مأموربه می‌دهد؟

آیا صیغه مطلق امر دلالت بر تکرار مأموربه می‌دهد؟

صیغه امر از جهت قید تکرار یا عدم آن دارای یکی از حالت‌های زیر است‌:

۱- ممکن است همراه با قید تکرار باشد.

۲- و ممکن است همراه با قید عدم تکرار باشد.

۳- و ممکن است خالی از هردو قید باشد. و مقصود ما از باز کردن موضوع این حالت است.

به نوع اول و دوم مطابق قید عمل می‌کنیم، به مثال‌های زیر توجه کنید‌:

﴿ٱلزَّانِيَةُ وَٱلزَّانِي فَٱجۡلِدُواْ كُلَّ وَٰحِدٖ مِّنۡهُمَا مِاْئَةَ جَلۡدَةٖۖ[النور: ۲].

«زن و مردی که زنا می‌کنند، هرکدام را صد ضربه شلاق بزنید».

بنابراین آیه هربار در کسی صفت زنا به وجود آید، باید حد زنا بر او جاری گردد.

باید توجه داشت که تکرار جریمه قبل از اجرای حد نباشد زیرا چنین صورتی حد تکرار نمی‌شود، بلکه منظور زمانی است که جریمه را انجام دهد و حد زده شود، اگر دیگربار از او همین جریمه سر زد، حد زده می‌شود.

«إذا سمعتم المؤذن فقولوا مثل ما یقول...» الحدیث [۳۱].

بنابراین حدیث‌: هربار انسان صدای مؤذن را شنید، سنت است کلمات اذان را که او می‌گوید، تکرار کند.

در مثال اول صفت قید تکرار بود، و در مثال دوم ادات شرط «إذا».

این بود مثال برای قید تکرار و قید عدم تکرار مانند این حدیث «عن أبي هریرةسقال‌: خطبنا رسول الله جفقال‌: «أیها الناس قد فرض الله علیکم الحج فحجوا»، فقال رجل‌: أکُلُّ عام یا رسول الله؟ فسکت - حتی قالها ثلاثا - فقال رسول الله ج‌: «لو قلت‌: نعم، لوجبت، ولما أستطعتم». ثم قال‌: «ذروني ما ترکتکم. فإنما هلك من کان قبلکم بکثرة سؤالهم وإختلافهم علی أنبیائهم. فإذا أمرتکم بشيء فأتوا منه ما استطعتم. وإذا نهیتکم عن شيء فدعوة»» [۳۲].

چنان‌که می‌بینیم هنگامی که از رسول الله جسئوال شد که آیا امر به حج هر سال تکرار می‌شود؟ ایشان در جواب به لحن کلام فرمودند‌: نه.

اما نوع سوم که خالی از قید تکرار و عدم آن است، و به عبارتی دیگر‌: مطلق است، مورد خلاف است، و محققان برآنند که نه تکرار مأمور به را می‌رساند و نه عدم آن را، بلکه در این باره صیغه ساکت است. لذا بر مکلف واجب است به خاطر امتثال و اطاعت و خروج از مخالفت، حداقل یک بار مأموربه را انجام دهد زیرا امر عبارت از طلب معنای مصدری است که از آن مشتق شده است، و مصدر اسم جنس است که بر یک و متعدد قابل اطلاق است، بنابراین برای تحقق مصداق آن یک بار لازم است، و الزام بیش از یک بار نیاز به دلیل دیگری دارد، والله اعلم.

برای توضیح به مثال زیر توجه کنید‌:

اگر شخصی به وکیل خود بگوید‌: (این خانه را بفروش)، اگر مشتری پس از خریدن، به علتی آن را برگرداند، آیا وکیل حق دارد آن را از نو به معرض فروش بگذارد؟

بنابراین اصل‌: نه.

[۳۱] مسلم کتاب الصلاة حدیث ۱۰ از ابوسعید خدریساز رسول الله ج(وقتی که صدای مؤذن را شنیدید مانند آن‌چه می‌گوید بگویید ...) این حدیث را بخاری نیز روایت کرده است. ر. ک. به اللؤلؤ والمرجان کتاب الصلاة باب القول مثل قول المؤذن... (۱/۹۴). [۳۲] مسلم با این لفظ کتاب الحج حدیث ۴۱۲ و بخاری قسمت آخر آن کتاب الإعتصام باب الإقتداء ب سنن رسول الله جاز ابوهریره از رسول الله ج: (ای مردم خداوند حج را بر شما واجب کرد، حج کنید»، مردی گفت: ای رسول خدا هر سال؟ رسول الله ساکت شد تا این‌که سه بار تکرار کرد، سپس فرمود اگر گفته بودم: بله، هر سال واجب می‌شد و نمی‌توانستید سپس فرمود: «تا شما را به حال خود گذاشته‌ام مرا بگذارید زیرا کسانی‌که قبل از شما بودند به سبب کثرت سؤال و اختلاف بر پیغمبرانشان هلاک شدند، پس وقتی که شما را به چیزی امر کردم در حد توان خود انجام دهید، و اگر شما را بازداشتم، ترک گویید»).