نمونه‌هایی از نصوص کتاب و سنت که مجمل نیستند
۱- احکامی که بر اعیان وارد می‌شوند، در حالی‌که باید بر افعال بیابند، موجب تقدیر لفظی می‌گردند که احتمال دارد با دلالت‌های مختلف فرض شوند، لکن معمولاً این‌گونه نصوص با قراینی همراهند که نوع شیء قابل تقدیر را تعیین می‌کنند، لذا اگرچه صورت نص، صورت اجمال است، لکن در واقع اجمالی وجود ندارد مانند:
﴿حُرِّمَتۡ عَلَيۡكُمۡ أُمَّهَٰتُكُمۡ﴾[النساء: ۲۳].
«مادرانتان بر شما حرامند».
﴿حُرِّمَتۡ عَلَيۡكُمُ ٱلۡمَيۡتَةُ﴾[المائدة: ۳].
«مرده بر شما حرام است».
ظاهر است که مقصود اولی تحریم نکاح و استمتاع از مادران است و مقصود دومی تحریم خوردن گوشت مردار.
۲- آیه:
﴿وَٱمۡسَحُواْ بِرُءُوسِكُمۡ﴾[المائدة: ۶].
«سرهای خود را مسح کنید».
مجمل نیست، زیرا واضح است که مسح حداقل سر در امتثال امر کافی است.
۳- قول رسول الله ج:
«لا صلاة إلا بفاتحه الکتاب» [۶۱].
«لا صیام لمن لم یبیت الصیام من اللیل» [۶۲].
و مانند آن مجمل نیست، زیرا مقصود نفی حقیقت شرعی آن‌ها است نه نفی صورت ظاهر و حقیقت لغوی آن‌ها.
۴- قول رسول الله ج:
«رفع عن أمتي الخطا والنسیان» [۶۳]مجمل نیست زیرا واضح است که مقصود نفی مؤاخذه و عقاب بر اعمالی است که بر سبیل خطا و فراموشی ارتکاب شود.
۵- الفاظی که هم استعمال شرعی دارند و هم استعمال لغوی، مجمل نیستند، زیرا ورود آن‌ها بر زبان شارع قرینه‌ای است بر استعمال شرعی آن‌ها.
[۶۱] (نماز جز به خواندن سوره فاتحه صحیح نیست). این حدیث را بخاری و مسلم به لفظ «لا صلاة لمن لم یقرأ بفاتحة الکتاب» از عباده ابن الصامتسروایت کرده‌‌اند (اللؤلؤ والمرجان کتاب الصلاة باب ۱۱ ج ۱ ص ۹۷)، و ابوداود از ابوهریره به لفظ لا صلاة إلا بقراءة فاتحة الکتاب(سنن ابوداود با عون العبود ۱/۳۰۱). [۶۲] (روزه نیست برای کسی که از شب نیت روزه نکند) روایت از ابوداود (۲/۳۰۴) و ترمذی با تحفه الا حوذی (۲/۴۸) از حفصه ام المؤمنین به لفظ «من لم یجمع الصیام قبل الفجر فلا صیام له»و نسائی (۴/۱۹۶) به لفظ «من لم یبیت الصیام قبل الفجر فلا صیام له». [۶۳] «از امتم اشتباه و فراموشی برداشته شده است». روایت از طبرانی در معجم کبیر از ثوبانسبه لفظ فوق با زیادت: «وما استکرهوا علیه»، و ابن ماجه و بیهقی از ابن عباس به لفظ «إن الله تجاوز لي عن أمتي الخطأ والنسیان وما استکرهوا علیه»امام نووی در اربعین گفته است: حدیث حسن.