تأثیر نهی در منهی عنه
منظور از این عنوان آن است که بررسی کنیم اگر با نهی مخالفت شود، و مکلف منهی عنه را انجام دهد آیا تعلق نهی به آن سبب می‌شود که باطل و فاسد باشد، یا خیر؟
اموری که نهی متوجه آن‌ها می‌شود به‌طور کلی به دو بخش تقسیم می‌شوند:
۱- اشیائی که در ذات خود قبیحند، و نهی متوجه ذات آن‌ها است، و به هیچ جهت امری از اوامر شرع به آن‌ها تعلق نگرفته است، مانند: زنا، سرقت، شرک و امثال آن‌ها.
این نوع منهیات قطعاً حرام و باطلند، و هرچه بر آن‌ها مترتب شود نیز باطل است.
مثلاً: اگر از زنا فرزندی به‌وجود آید به پدر منسوب نمی‌شود، و در نتیجه از او ارث نمی‌برد، و با او محرم نمی‌گردد.
و سارق اگر مال مسروق را بفروشد برای مشتری تملک حاصل نمی‌شود.
و مشرک بر اعمال خوبش ثواب داده نمی‌شود، چنان‌که خداوند فرماید:
﴿وَقَدِمۡنَآ إِلَىٰ مَا عَمِلُواْ مِنۡ عَمَلٖ فَجَعَلۡنَٰهُ هَبَآءٗ مَّنثُورًا ٢٣﴾ [۳۷][الفرقان: ۲۳].
«و آمدیم به سوی عملی که کفار انجام داده بودند و آن را هبای از هم پاشیده ساختیم».
۲- اشیایی که در ذات خود قبیح نیستند، و ممکن است به جهت دیگری امری از اوامر شرع متوجه آن‌ها باشد، و توجه نهی به آن‌ها به یکی از سه سبب زیر است:
- تضمین وصفی که شرع از حصول آن نهی می‌کند.
- مترتب شدن شیء منکری.
- مقارنت با امری خارجی که نهی متوجه آن است.
و محل ورود این نوع، ممکن است عبادت یا معامله باشد، برای توضیح به مثال‌های زیر توجه کنید:
مثال وصف:
الف- در عبادات، مانند: روزه وصال
ب- در معاملات، مانند: بیع شیء نادیده.
مثال امر لازم:
الف- در عبادات، مانند: روزه روز عید، زیرا روزه در روز عید با قصد شارع که ضیافت بندگان است منافات دارد.
ب- در معاملات، مانند، فروش برده مسلمان به کافر، زیرا لازمه آن مسلط ساختن کافر بر مسلمان است.
مثال امر خارج مقارن:
الف- در عبادت، مانند نماز غاصب در زمین مغصوب. و چنان‌که می‌دانیم نماز مأموربه است، و غصب منهی عنه، و در حالت اصلی با یکدیگر هیچ‌گونه رابطه‌ای ندارند، لکن در این صورت نماز خواندن غاصب در محل مغصوب آن‌ها را با یکدیگر همراه ساخته است.
ب- در معامله، مانند خرید و فروش پس از اذان دوم روز جمعه.
باید گفت که در صورت اول یعنی هنگام تعلق نهی به سبب تضمن وصف فاسد، یا لازم شدن امر فاسد، نهی موجب بطلان و فساد است ولی در صورت سوم نه، زیرا جهت تعلق امر از جهت تعلق نهی جدا است، و نماز و بیع هردو صحیحند اگرچه مکلف با واقع ساختن خود با آن فعل در مخالفت با شرع، گناهکار است.
[۳۷] هباء عبارت از گردوغباری است که هنگام آتش نور آفتاب از روزنه دیده می‌شود، ولی قابل لمس نیست.