شمشیر بران بر اشراک و بدعات دوران

فصل سوم در بیان اختلافِ علماء در تقسیم بدعات

اندکی از علماء مثل شیخ عز الدین بن عبدالسلام و شاگرد او قرافی و غیره به تقسیم بدعت رفته اند که آن بر پنج قسم است: واجب و مندوب و مباح و مکروه و محرم. گویا بدعت اجمالاً نزد این قوم دو قسم است: حسنة و سیئة. خلاصه دلائل این قوم در کتب‌شان مبسوط است، قرافی بسطی شافی نوشته است.

اما عدۀ کثیر و سوادِ اعظم محققین بدعت اصطلاحی را همه سیئه گفته‌اند. آری، نفس بدعت را لغوی و اصطلاحی گفته اند.

مختصر جواب آن جماعت اولی را متوجه باید شد.

اول- این که، هرچه ایشان از قبیل واجبات و مندوبات و مباحات که از بدعات شمرده اند، صحیح نیست، بلکه اینها تحت قواعد شرع داخل اند، و بدعت اصطلاحی آنست که اصلی در شریعت نداشته باشد، پس این اجتماع متنافیین است. آری، در اطلاق لغت آنها را بدعت می‌توانی گفت، یعنی اشیاء نوآورده و مسائل مستنبطۀ نو از قرآن و حدیث که در اصل منطوق ظاهر نبوده اند، مثل قول عمر فاروق سدر موضوع جماعت تراویح: «نعم البدعة هذه». با وجودی که سنت خلیفۀ راشد و اصحاب است، اما چون که کاری نو بود که در زمان آنحضرت جبه این طرز نبود آن را بدعت فرمودند، یعنی سنت نو آورده.

دوم- این که تقسیم بدعت خود مخترع و مبتدع است که اصلی شرعی ندارد، بلکه این در نفس خود متدافع است، چرا که از تعریف بدعت معلوم شد بدعت عملی است که اصل شرعی نداشته باشد و ظاهر است که واجب و مندوب و حرام و مکروه به جز از اصولِ شرعی نمی‌تواند و این نقص است بر تعریف با وجودی که تعریف مسلم است، مثل این که «فررتَ من المطر ووقعت تحت الـميزاب». «از باران فرار کردی و زیر ناودان قرار گرفتی».

پس اتفاق اصحاب را در ذم بدع صحیح و مسلم بوده و اما تقسیم بدعت غیر صحیح است، تفصیل جوابات‌شان در اعتصام شاطبی ج ۱ از ص ۱۹۵ به بعد مذکور است، گفته اند که: «البدعة شرك الشرك» و گفته اند که «إن الخلائق شرّها البدع» اما نزد اکابرِ دیوبند مثل حکیم الأمة [۱۴۱]و غیره، صورت جمع اختیار کرده اند و این نزاع را نزاع لفظی قرار داده اند، یعنی بدعت حقیقی سوای سیئه نیست، اما بدعت صوری دو قسم می‌گردد، و پس کسانی که بدعت را همه سیئة گفته اند، سبب اینست که هرچه برنگ بدعات حسنه است آن را در قاعده داخل کرده اند و ایشان که دو قسم گفته اند بناء بر صورت نظر کرده اند.

ولا مشاحة في الاصطلاحات(امدادیه ج ۵، ص ۲۸۶).

و همین است محقق نزد احقر.

[۱۴۱] منظور از حکیم الأمت علامه اشرف علی تهانوی متولد: ۱۲۸۰ و متوفی: ۱۳۶۴هـ می باشد. [مصحح].