شرح ریاض الصالحین - جلد ششم

۲۶۳- باب: شدت حرام بودن شهادت دروغ

الله متعال می‌فرماید:

﴿وَٱجۡتَنِبُواْ قَوۡلَ ٱلزُّورِ ٣٠﴾[الحج : ٣٠]

و از سخن و گواهی دروغ دوری نمایید.

و می‌فرماید:

﴿وَلَا تَقۡفُ مَا لَيۡسَ لَكَ بِهِۦ عِلۡمٌ﴾[الإسراء: ٣٦]

و از چیزی پیروی مکن که دانشی به آن نداری.

و می‌فرماید:

﴿مَّا يَلۡفِظُ مِن قَوۡلٍ إِلَّا لَدَيۡهِ رَقِيبٌ عَتِيدٞ ١٨﴾[ق: ١٨]

(انسان) هیچ سخنی بر زبان نمی‌آورد مگر آن‌که نزدش، نگهبانی (برای نوشتن آن) حضور دارد.

و می‌فرماید:

﴿إِنَّ رَبَّكَ لَبِٱلۡمِرۡصَادِ ١٤﴾[الفجر: ١٤]

بی‌گمان پروردگارت در کمین‌گاه است.

و می‌فرمايد:

﴿وَٱلَّذِينَ لَا يَشۡهَدُونَ ٱلزُّورَ﴾[الفرقان: ٧٢]

و كسانى كه گواهى دروغ نمى‏دهند.

۱۵۵۸- عن أَبي بَكْرَةَس قَالَ: قَالَ رسُولُ اللهج: «ألا أُنَبِّئُكُمْ بِأكْبَرِ الكَبَائِرِ»؟ قُلْنَا: بَلَى يَا رسولَ اللهِ. قَالَ: «الإشْراكُ باللهِ، وعُقُوقُ الوَالِدَيْنِ»، وكَانَ مُتَّكِئاً فَجَلَسَ، فَقَالَ: «ألا وَقولُ الزُّورِ وشهادةُ الزُّورِ». فما زال يُكَرِّرُهَا حَتَّى قلنا: لَيْتَهُ سَكَتَ. [متفق عليه] [ صحیح بخاری، ش: ۲۶۵۴؛ و صحیح مسلم، ش:۸۷. این حدیث پیش‌تر به‌شماره‌ی ۳۴۱ آمده است.]

ترجمه: ابوبکرهسمی‌گوید: رسول‌اللهجفرمود: «آیا شما را از بزرگ‌ترین گناهان کبیره، آگاه کنم؟» گفتیم: بله، ای رسول‌خدا! فرمود: «شرک به الله، و نافرمانی پدر و مادر». پیامبرجکه پیش‌تر تکیه زده بود، نشست و فرمود: «آگاه باشید که سخن دروغ و شهادت دروغین نیز جزو گناهان کبیره است». و آن‌قدر این جمله را تکرار کرد که با خود گفتیم: ای کاش سکوت می‌فرمود!

شرح

مؤلف/می‌گوید: «باب: شدت حرام بودن شهادت دروغ». شهادت دروغ، سه حالت دارد:

• انسان بر خلاف واقعیت گواهی دهد و این را بداند.

• یا نسبت به شهادتی که می‌دهد، نمی‌داند که درست است یا بر خلاف چیزی‌ست که می‌گوید؛ یعنی شهادتی که حقیقت، برایش روشن نیست.

• یا به چیزی شهادت می‌دهد که در اصلش درست است، اما نحوه‌ی شهادت، درست نیست و بدین‌سان اصل موضوع که حقیقت دارد، کتمان می‌شود.

مثالی برای حالت نخست: مثلاً گواهی دهد که حسن صدهزار تومان از سعید بستانکار است؛ و خود می‌داند که دروغ می‌گوید. یا گواهی می‌دهد که فلانی، فقیر است و مستحق زکات می‌باشد؛ در حالی که می‌داند که فلانی، فقیر و مستحق زکات نیست. هم‌چنین فردی در ادارات دولتی و سازمان‌های حمایتی و اجتماعی، گواهی می‌دهد که فلانی عیال‌وار است و به کمک نیاز دارد؛ در حالی که خود می‌داند که دروغ می‌گوید تا بدین‌سان به گمان خود به برادر خویش کمک کرده باشد! در حالی که با این گواهی دروغین، هم به خود ستم کرده‌ است و هم به برادر خویش؛ این‌که به خود جفا کرده، روشن است؛ زیرا با شهادت دروغین، گنه‌کار شده و گناهی بزرگ انجام داده است. ستمی که به برادر خویش کرده، این است که به او در ستم‌کاری و حرام‌خواری کمک نموده است؛ در حالی که باید جلوی او را می‌گرفت. رسول‌اللهجفرمود: «انْصُرْ أَخَاكَ ظَالِمًا أَوْ مَظْلُومًا»؛ یعنی: «برادرت را یاری کن؛ چه ظالم باشد و چه مظلوم». شخصی، پرسید: ای رسول‌خدا! اگر مظلوم باشد، او را یاری می‌کنم؛ ولی اگر ظالم باشد، چگونه یاری‌اش نمایم؟ فرمود: «بدین‌سان که او را از ظلم و ستم باز داری؛ این، یاری دادن به اوست». [ ر.ک: حدیث شماره‌ی ۲۴۲. [مترجم]] لذا کسانی که به گمان خود با شهادت دروغین به برادر مسلمان خویش کمک می‌کنند، در حقیقت هم به خود ضرر می‌زنند و هم به برادران خویش. سپس مولف/آیاتی را آورده است که پاره‌ای از آن‌ها پیش‌تر گذشت؛ یکی از آیاتی که مولف/در این باب ذکر کرده، این است که اللهﻷمی‌فرماید:

﴿فَٱجۡتَنِبُواْ ٱلرِّجۡسَ مِنَ ٱلۡأَوۡثَٰنِ وَٱجۡتَنِبُواْ قَوۡلَ ٱلزُّورِ ٣٠﴾[الحج : ٣٠]

پس از پلیدی بت‌ها و سخن و گواهی دروغ دوری نمایید.

نخستین مصداق سخن دروغین، شهادت دروغ می‌باشد که الله متعال آن را در کنارِ پلیدیِ بت‌ها، یعنی در کنارِ شرک، ذکر فرموده است و این نشان می‌دهد که شهادت دروغ، بسیار زشت و ناپسند می‌باشد. الله متعال در ستایش بندگان نیکش می‌فرماید:

﴿وَٱلَّذِينَ لَا يَشۡهَدُونَ ٱلزُّورَ﴾[الفرقان: ٧٢]

و كسانى كه گواهى دروغ نمى‏دهند.

آن‌گاه که عدم شهادت دروغ، ویژگیِ پسندیده‌ای‌ست، پس روشن می‌شود که سخن دروغین و شهادت دروغ، بسیار زشت و نکوهیده است.

سپس مولف/حدیثی بدین مضمون آورده است که ابوبکره، نفیع بن حارثسمی‌گوید: رسول‌اللهجفرمود: «آیا شما را از بزرگ‌ترین گناهان کبیره، آگاه کنم؟»

طرح این پرسش، برای این بود که توجه مخاطبان به موضوع، بیش‌تر شود و این، شیوه‌ی مناسبی در انتقال مطالب و موضوع‌های مهم به دیگران است. فرمود: «آیا شما را از بزرگ‌ترین گناهان کبیره، آگاه کنم؟» اصحابشگفتند: بله، ای رسول‌خدا! فرمود: «شرک به الله»؛ شرک، بزرگ‌ترین ستم است که در رأس گناهان کبیره می‌باشد و بدترین و شدیدترین عذاب را در پی دارد؛ زیرا الله متعال بهشت را بر مشرکان حرام گردانیده است و دوزخ، جایگاه کسی‌ست که به اللهﻷشرک می‌ورزد. دومین گناه بزرگی که در این حدیث آمده است، نافرمانی از پدر و مادر می‌باشد که مفهوم عام و گسترده‌اش، عدم نیکی به آن‌هاست. بر هر کسی واجب است که به پدر و مادرش نیکی کند و از آن‌ها فرمان ببرد؛ مگر این‌که او را به نافرمانی از اللهﻷدستور دهند یا امرشان، زیان‌بار باشد که در این صورت، اطاعت و فرمان‌برداری از آنان، واجب نیست. ابوبکرهسمی‌گوید: پیامبرجکه پیش‌تر تکیه زده بود، نشست و فرمود: «آگاه باشید که سخن دروغ و شهادت دروغین نیز جزو گناهان کبیره است». وقتي درباره‌ی شرک و نافرمانی از پدر و مادر سخن می‌گفت، تکیه زده بود؛ اما موضوع شهادت دروغ آن‌قدر مهم بود که برای تأکید بر دوری از آن، نشست و فرمود: «آگاه باشید که سخن دروغ و شهادت دروغین نیز جزو گناهان کبیره است». و آن‌قدر این جمله را تکرار کرد که با حاضران با خود گفتند: ای کاش سکوت می‌فرمود! اين نشان می‌دهد که شهادت دروغ، گناه بسیار بزرگی‌ست و بر انسان واجب است که از این گناه بزرگ، توبه کند و به‌سوی اللهﻷباز گردد؛ زیرا شهادت دروغ، هم ستم به خویشتن است و هم ستم به کسی که انسان در حقّ او شهادت دروغ می‌دهد.

***