شرح ریاض الصالحین - جلد ششم

۳۳۴- باب: کراهت سخن گفتن (یا مجلس کردن) پس از نماز عشا

منظور از آن، سخنی‌ست که در سایر اوقات مباح می‌باشد و گفتن یا نگفتنِ آن، یک‌سان است؛ اما سخن حرام یا مکروه، به‌گونه‌ای‌ست که کراهت یا حرمتش پس از نماز عشا، بیش‌تر و شدیدتر می‌باشد؛ ولی سخن گفتن در امور خیر مانند مباحث علمی یا حکایات صالحان و نکات ارزشمند اخلاقی، و نیز سخن گفتن با مهمان یا شخصی که کار دارد و امثالِ آن، مکروه نیست؛ بلکه مستحب است. هم‌چنین سخن گفتنی که به‌‌ضرورت یا عذر یا به‌صورت اتفاقی باشد، کراهت ندارد. این امور، در احادیث صحیح به‌روشنی بیان شده است.

۱۷۵۵- عن أبي بَرْزَةَس أنَّ رسولَ اللهج كان يكرهُ النَّومَ قَبْلَ العِشَاءِ والحَديثَ بَعْدَهَا.[متفق علیه] [ صحیح بخاری، ۵۶۸؛ و صحیح مسلم، ش: ۶۴۷.]

ترجمه: ابوبرزهسمی‌گوید: رسول‌اللهجخوابِ پیش از عشا و سخن گفتن پس از آن را ناپسند می‌داشت.

۱۷۵۶- وعن ابن عمرَب أنَّ رسولَ اللهِج صَلَّى العِشَاء في آخِرِ حَيَاتِهِ، فَلَمَّا سَلَّمَ قالَ: «أرأيْتَكُمْ لَيْلَتَكُمْ هذِه؟ فَإنَّ عَلَى رَأسِ مِئَةِ سَنَةٍ لا يَبْقَى مِمَّنْ هُوَ علَى ظَهْرِ الأرْضِ اليَومَ أحَدٌ».[متفق علیه] [ صحیح بخاری، ۱۱۶؛ و صحیح مسلم، ش: ۲۵۳۷.]

ترجمه: ابن‌عمربمی‌گوید: رسول‌اللهجدر واپسین روزهای عمرش نماز عشا را خواند و چون سلام داد، فرمود: «امشب را به‌خاطر داشته باشید؛ پس از گذشت صد سال هیچ‌یک از کسانی که اینک روی زمین هستند، باقی نخواهد ماند». [ ابوالطفیل، عامر بن واثلهسآخرین صحابی پیامبرجبود که در سال یکصد و ده هجری درگذشت؛ یعنی صد سال پس از تاریخی که پیامبرجاین حدیث را بیان فرمود؛ از این‌رو علما، این حدیث را یکی از معجزات نبوی برشمرده‌اند. [مترجم]]

۱۷۵۷- وعن أنسٍس أنَّهُم انْتَظَرُوا النَّبِيَّج فَجَاءهُمْ قَريباً مِنْ شَطْرِ اللَّيْلِ فَصَلَّى بِهِمْ- يَعْنِي: العِشَاءَ- ثُمَّ خَطَبنا فقالَ: «ألا إنَّ النَّاسَ قَدْ صَلُّوا، ثُمَّ رَقَدُوا، وَإنَّكُمْ لَنْ تَزَالُوا فِي صَلاَةٍ مَا انْتَظَرْتُمُ الصَّلاَةَ».[روایت بخاری] [ صحیح بخاری، ش: ۶۰۰؛ و صحیح مسلم، ۶۴۰. [این حدیث پیش‌تر به‌شماره‌ی ۱۰۷۰ گذشت. (مترجم] ]

ترجمه: انسسمی‌گوید: صحابهشبرای نماز عشا منتظر پیامبرجبودند تا این‌که آن بزرگوار نزدیک نیمه‌شب تشریف آورد و با آنان نماز عشا را خواند؛ سپس برای ما سخنرانی نمود و فرمود: «توجه کنید! مردم نماز خواندند و خوابیدند؛ و شما- که بیدار مانده‌اید- از زمانی‌که در انتظار نماز نشسته‌اید، هم‌چنان در حالِ نماز هستید».

شرح

مولف/می‌گوید: «کراهت سخن گفتن پس از نماز عشا». وی سپس انواع سخن را برشمرده است:

• سخنی که مکروه تحریمی یا حرام می‌باشد.

• سخنی که پسندیده است.

• و سخنِ مباح.

سخن حرام یا مکروه، به‌گونه‌ای‌ست که کراهت یا حرمتش پس از نماز عشا، بیش‌تر و شدیدتر است؛ اما سخن نیک و پسندیده، زیانی ندارد؛ اگرچه پس از نماز عشا باشد؛ ولی پیامبرجسخنِ مباح را پس از نماز عشا ناپسند می‌داشت.

غیبت، تهمت، سخن‌چینی، دروغ، گوش دادن به موسیقی و مشاهده‌ی فیلم‌ها و تصاویر حرام، نمونه‌هایی از اعمال و سخنان حرام‌اند که در هر زمانی ناشایست و حرام هستند؛ البته گناه چنین اعمالی پس از نماز عشا بیش‌تر است؛ زیرا پرداختن به سخنان مباح پس از عشا کراهت دارد، چه رسد به سخنان حرام و ناشایست.

سخن مباح- یعنی سخنی که نه مکروه است، نه حرام، و نه مستحب- بخش اعظم سخنان مردم را تشکیل می‌دهد؛ اما پیامبرجمجلس کردن برای چنین سخنی پس از عشا را ناپسند می‌داشت؛ زیرا اگر انسان پس از عشا مجلس کند، چه‌بسا تا دیرهنگام نخوابد و در نتیجه به سبب غلبه‌ی خواب، از قیام شب و نماز صبح خواب بماند. همان‌گونه که می‌دانید هر کاری که به سستی و سهل‌انگاری در کاری شرعی بینجامد، مکروه است.

البته پرداختن به مباحث و فعالیت‌های علمی از قبیل مطالعه، حفظ و یادگیری متون علمی، و نیز نشستن با مهمان از جهت مهمان‌نوازی یا نشستن با خانواده به منظور استحکام هرچه بیش‌تر روابط خانوادگی و هم‌چنین نشستن اتفاقی و مقطعی پس از نماز عشا، ایرادی ندارد؛ بلکه اگر با هدفی نیکو باشد، مستحب است.

سپس مولف/روایتی بدین مضمون آورده است که ابوبرزهسمی‌گوید: «پیامبرجخوابِ پیش از عشا و سخن گفتن پس از آن را ناپسند می‌داشت»؛ زیرا خوابِ پیش از عشا کسالت‌آور است و باعث می‌شود که شخص، نماز عشا را با کسالت بخواند یا حتی خواب بماند و نمازش به‌تأخیر بیفتد؛ از این‌رو پیامبرجخواب پیش از عشا را ناپسند می‌داشت؛ اما این‌که انسان را چُرت می‌گیرد، به‌اختیارش نیست و ایرادی ندارد.

شاهد موضوع از این روایت، آن‌جاست که ابوبرزهسمی‌گوید: «پیامبرجسخن گفتن پس از عشا را ناپسند می‌داشت»؛ اما اگر خیری در سخن گفتن پس از عشا باشد، ایرادی ندارد؛ چنان‌که پیامبرجگاه پس از عشا با یارانش می‌نشست و نصیحتشان می‌کرد.

***