شرح ریاض الصالحین - جلد ششم

۳۴۱- باب: کراهت نگاه کردن به اطراف در نماز بدون عذر

۱۷۶۴- عن عائشةَل قالَت: سألتُ رسُولَ اللهج عَنِ الالتفَاتِ في الصَّلاَةِ، فَقَالَ: «هُوَ اخْتِلاَسٌ يَخْتَلِسُهُ الشَّيْطَانُ مِنْ صَلاَةِ العَبْدِ».[روایت بخاری] [ صحیح بخاری، ش: ۷۵۱.]

ترجمه: عايشهلمی‌گويد: از رسول‌اللهجدرباره‌ی نگاه کردن به اطراف در نماز پرسیدم؛ فرمود: «این، نوعی سرقت است که شیطان از نماز بنده می‌رباید».

۱۷۶۵- وعن أنسٍس قَالَ: قَالَ رسولُ اللهِج: «إيَّاكَ والالتِفَاتَ فِي الصَّلاَةِ، فَإنَّ الالتفَاتَ فِي الصَّلاَةِ هَلَكَةٌ، فَإنْ كَانَ لا بُدَّ، فَفِي التَّطَوُّعِ لا فِي الفَريضَةِ».[ترمذی ضمن روایت این حدیث گفته است: حسن صحیح می‌باشد.] [ ضعیف است؛ ضعیف الجامع، ش: ۲۱۹۳؛ و ضعیف الترمذی، از آلبانی/، ش: ۹.]

ترجمه: از انسسروايت شده است که رسول‌اللهجفرمود: «از نگاه کردن به اطراف در هنگام نماز بپرهیز؛ زیرا نگاه کردن به اطراف در نماز، موجب هلاکت است. و اگر چاره‌ای نبود، در نماز نفل این کار را بکن، نه در نماز فرض».

شرح

مولف/می‌گوید: «کراهت نگاه کردن به اطراف در نماز بدون ضرورت». انسان در هنگام نماز در حقیقت در پیش‌گاه اللهﻷمی‌ایستد؛ پس شایسته نیست که با قلب و صورتش به سوی دیگری التفات کند؛ التفات با قلب، این است که انسان به چیزی غیر از نماز فکر کند؛ مانند وسوسه‌ها و خیال‌هایی که از ذهن و قلب بسیاری از نمازگزاران می‌گذرد و ضررش از التفات با چشم‌ها یا نگاه کردن به اطراف، بدتر و شدیدتر است؛ به‌گونه‌ای که چه‌بسا نمازگزار، نمازش را به پایان می‌رساند و فقط یک‌دهم ثواب نماز و حتی کم‌تر از آن برایش ثبت می‌شود و این، متناسب با حضور قلبش می‌باشد. نگاه کردن به اطراف یا گرداندن صورت به پیرامون، بدین معناست که نمازگزار، گردنش را به چپ و راست بگرداند؛ در صورتی‌که باید صورتش به‌سوی قبله باشد و به چپ و راست نگردد؛ اما اگر این کار را کرد، چه می‌شود؟ پاسخش را از رسول‌اللهجمی‌شنویم که عایشهلاز ایشان در این‌باره سوال کرد. رسول‌اللهجفرمود: «این، نوعی اختلاس و سرقت است که شیطان از نماز بنده می‌رباید»؛ یعنی شیطان در نماز انسان دست‌بُرد می‌زند و او را بر آن می‌دارد که به چپ و راست بنگرد و بدین‌سان از ثواب نمازش کاسته شود؛ اللهﻷرو به سوی بنده‌اش دارد و آن‌گاه که بنده از پروردگارش روی می‌گرداند، بیمِ آن می‌رود که الله متعال نیز از او روی بگرداند؛ همان‌گونه که در حدیث انسسآمده است: «نگاه کردن به اطراف در نماز، موجب هلاکت است»؛ اما اگر از روی ضرورت باشد، ایرادی ندارد؛ مثلاً صدای حیوانی را می‌شنوید و از ترس این‌که آسیبی به شما نرساند، لحظه‌ای نگاه می‌کنید. یا زمانی که ضرورتی شدید ایجاب می‌کند، ایرادی ندارد که انسان نگاهش را به سمتی که می‌خواهد، برگداند؛ البته به‌شرطی که فقط سرِ انسان حرکت کند؛ نه این‌که بدن انسان از سمت قبله برگردد؛ و گرنه، نمازش باطل می‌شود؛ زیرا یکی از شرایط صحت نماز، این است که انسان رو به قبله باشد. برخی از مردم بی‌آنکه سرِ خود را بگردانند نگاهشان به این سو و آن‌سو می‌گردد و چشمانشان به چپ و راست حرکت می‌کند؛ شکی نیست که این کار، از ثواب نماز می‌کاهد؛ از این‌رو شایسته است که انسان در هنگام نماز به سجده‌گاهش بنگرد و به چپ و راست، نگاه نکند.

***