شرح ریاض الصالحین - جلد ششم

۳۴۰- باب: نهی از نگاه کردن به سوی آسمان در نماز

۱۷۶۳- عن أنس بن مالكٍس قَالَ: قَالَ رسولُ اللهِج: «مَا بَالُ أقْوامٍ يَرْفَعُونَ أبْصَارَهُمْ إِلَى السَّمَاءِ في صَلاَتِهِمْ- فَاشْتَدَّ قَولُهُ في ذَلِكَ حَتَّى قَالَ:- لَيَنْتَهُنَّ عَنْ ذَلِكَ، أَوْ لَتُخطفَنَّ أَبْصَارُهُمْ».[روایت بخاری] [ صحیح بخاری، ش: ۷۵۰.]

ترجمه: انس بن مالكسمی‌گويد: رسول‌اللهجفرمود: «چرا برخی از مردم در نمازشان به سوی آسمان نگاه می‌کنند؟!» و در این‌باره سخنان سختی گفت و فرمود: «یا از این کار باز آیند؛ یا این‌که بیناییِ آنان ربوده و زایل می‌شود».

شرح

گاه دیده می‌شود که برخی از افراد، هنگامی که از رکوع برمی‌خیزند و «سمع‌الله لمن حمده»را می‌گویند، چشم‌ها و صورتشان را به سوی آسمان بلند می‌کنند! این، حرام است؛ حتی برخی از علما گفته‌اند: نمازِ چنین افرادی باطل است؛ زیرا مرتکب عملی می‌شوند که از آن نهی شده است و این، قاعده‌ای شرعی‌ست که اگر کسی عملی انجام دهد که از آن به‌طور خاص در عبادتی نهی شده، عبادتش باطل می‌گردد؛ علما هم‌چنین دلیل دومی هم ذکر کرده‌اند؛ این‌که بلند کردن چشم‌ها و صورت به آسمان، نوعی بی‌ادبی در برابر اللهﻷمی‌باشد؛ بلکه شایسته است که انسان نمازش را با خشوع به‌جای آورَد و سَرش را پایین بگیرد. علما دلیل دیگری هم درباره‌ی باطل بودن نماز این افراد، آورده‌اند؛ این‌که انسان باید در هنگام نماز با تمام بدنش به سوی قبله روی بیاورد و اگر سَرَش را به سوی آسمان بلند کند، صورتش به سمتی غیر از قبله برمی‌گردد و بدین سان نمازش باطل می‌شود؛ لذا این مسأله اهمیت فراوانی دارد و به همین سبب نیز پیامبرجاین موضوع را با تأکید فراوانی مطرح نمود و فرمود: «یا از این کار باز آیند؛ یا این‌که بیناییِ آنان ربوده و زایل می‌شود».

پس در هنگام نماز به کجا بنگریم؟

پاسخ: باید نگاهمان به سجده‌گاه باشد؛ البته در هنگام بلند کردن انگشت اشاره در تشهد، در حالی که این انگشت را حرکت می‌دهیم، به آن نگاه می‌کنیم؛ زیرا پیامبرجهمین کار را می‌کرد و آن‌گاه که انگشت اشاره‌اش را حرکت می‌داد، نگاهش از آن برداشته نمی‌شد.

برخی از علما رحمهم‌الله نگاه کردن مقتدی به پیش‌نماز را- به‌ویژه در هنگامی که صدای امام را نمی‌شنود- مستثنا کرده‌اند؛ یعنی اگر مقتدی صدای امام را نمی‌شنود، می‌تواند به امام نگاه کند؛ زیرا باری پیامبرجبالای منبر رفت و نماز خواند و صحابهشنیز به آن بزرگوار نگاه می‌کردند؛ سپس پیامبرجفرمود: «إِنِّي صَنَعْتُ هَذَا لِتَأْتَمُّوا بِي وَلِتَعَلَّمُوا صَلاتِي»؛ [ نگا: صحیح مسلم، ش: ۵۴۴ به‌نقل از سهل بن سعدس.] یعنی: «این کار را انجام دادم تا به من اقتدا کنید و روش نماز خواندن مرا یاد بگیرید». در آن هنگام صحابهشفقط از طریق نگاه کردن به پیامبرجمی‌توانستند روش نماز را یاد بگیرند. هم‌چنین صحابهشتکان خوردن ریش پیامبرجرا در نمازهای سرّی گزارش داده‌اند؛ و این، نشان می‌دهد که آنان به روبه‌روی خود نگاه می‌کردند. گفتنی‌ست: برخی از علما نماز خواندن در مسجدالحرام را نیز- که کعبه در مقابل انسان است- مستثنا کرده‌اند؛ یعنی نمازگزاری که در مسجدالحرام نماز می‌خواند، می‌تواند به کعبه نگاه کند؛ اما این استثنا، ضعیف می‌باشد و دیدگاه صحیح، این است که انسان در مسجدالحرام نیز در حالِ نماز، نگاهش را پایین بگیرد و به کعبه نگاه نکند؛ زیرا این کار از پیامبرجبه ثبوت نرسیده است؛ به‌ویژه این‌که مردم در حالِ طواف هستند و این، حواسِ نمازگزار را پَرت می‌کند. برخی‌ها به‌اشتباه نگریستن به کعبه را عبادت پنداشته‌اند؛ در صورتی که-تا آن‌جا که بنده می‌دانم- هیچ حدیث صحیح و حتی ضعیفی وجود ندارد که نگاه کردن به کعبه را عبادت برشمرده باشد.

***