شرح ریاض الصالحین - جلد ششم

۲۸۹- باب: آن‌چه به‌اشتباه ریا قلمداد می‌شود، اما ریا نیست

۱۶۲۹- وعن أَبي ذرٍّس قَالَ: قِيلَ لِرسولِ اللهج: أرَأيْتَ الرَّجُلَ الَّذِي يَعْمَلُ العَمَلَ مِنَ الخَيْرِ، وَيَحْمَدُهُ النَّاسُ عَلَيْهِ؟ قَالَ: «تِلْكَ عَاجِلُ بُشْرَى المُؤْمِنِ».[روایت مسلم] [ صحیح مسلم، ش: ۲۶۴۲.]

ترجمه: ابوذرسمی‌گوید: از رسول‌اللهجسوال شد: درباره‌ی مردی که کارِ نیکی انجام می‌دهد و مردم او را به‌خاطر آن کار می‌ستایند، چه می‌فرمایی؟ فرمود: «این، مژده‌ای زودهنگام برای مومن است».

شرح

مولف/با گشودن این باب بدین موضوع پرداخته است که گاه انسان چیزی را ریا می‌پندارد و گمان می‌برد که ریاست؛ اما ریا نیست. وی در این‌باره حدیثی بدین مضمون آورده است که ابوذرسمی‌گوید: از رسول‌اللهجسوال شد: درباره‌ی مردی که کارِ نیکی انجام می‌دهد و مردم او را به‌خاطر آن کار می‌ستایند، چه می‌فرمایی؟ فرمود: «این، مژده‌ای زودهنگام برای مومن است». صورت مسأله، این است که شخصی خالصانه و بدون توجه به این‌که مردم می‌دانند و می‌بینند یا خیر، کار نیکی انجام می‌دهد؛ سپس بی‌آن‌که خودش خواسته باشد، مردم از او تعریف می‌کنند و می‌گویند: فلانی، آدم نیکوکاری‌ست؛ پیامبرجاین را مژده‌ای زودهنگام برای مومن قلمداد فرمود که نشان از مژده‌ای اخروی برای چنین شخصی دارد؛ زیرا مردم، گواهان و شاهدان الاهی در زمین پروردگارند؛ هم‌چنان‌که صحابهشاز کنار جنازه‌ای گذشتند و از او به‌نیکی یاد کردند. پیامبرجفرمود: «واجب شد». سپس از کنار جنازه‌ی دیگری گذشتند و او را نکوهش کردند. پیامبرجفرمود: «واجب شد». عمر بن خطابسپرسید: چه چیزی واجب شد؟ فرمود: «شخص نخست را ستودید؛ پس بهشت برایش واجب شد و از شخص دوم به‌بدی یاد کردید؛ پس آتش دوزخ بر او واجب گشت. شما، گواهانِ الله در زمین هستید».[ر.ک: حدیث شماره‌ی ۹۵۷] تفاوت مژده‌ی زودهنگامِ مومن با ریا، در این است که شخصِ ریاکار عمل نیکی را تنها از آن جهت انجام می‌دهد که مردم او را ببینند و بدین‌سان در نیتش شرک به الله وجود دارد و غیرالله را در نیت خود شریک می‌کند؛ اما نیت مومن، خالص برای اللهﻷمی‌باشد و به هیچ عنوان برایش مهم نیست که مردم از او تعریف یا او را نکوهش نمایند؛ اما انسان هرچه‌قدر پنهان‌کار باشد و عملی را مخفیانه انجام دهد و گمان کند که مردم نمی‌دانند، باز هم مردم سر از کارَش درمی‌آورند؛ اگر کار نیک و شایسته‌ای انجام دهد، او را می‌ستایند و از او به‌نیکی یاد می‌کنند؛ این، ریا نیست؛ بلكه مژده‌ای زودهنگام برای مومن می‌باشد. و هرکه مردم از او به‌نیکی یاد کنند، امید است که بهشتی باشد. لذا به تفاوت مژده‌ی زودهنگام مومن و ریا پی بردیم.

***