ب- منابع حدیثی شیعه (که دربردارنده نقل روایات از امامان شیعه می‌باشد.)
از میان منابع حدیثی به کتاب‌هایی که نزد علمای‌شان از اعتبار برخوردارند مراجعه کرده‌ام. این منابع عبارتند از:
۱- کتابهای چهارگانه: «الکافی»، «تهذیب الاحکام»، «الاستبصار فیمَا اختُلف مِن الاخبار» و «مَن لا یَحضُرهُ الفقیه». مرجع و روحانی معاصر شیعه ـ محمد صادق صدرـ می‌گوید: «[علمای] شیعه بر معتبر بودن کتابهای چهارگانه اجماع دارند و قایل به صحت همۀ روایات موجود در آنها هستند» [۷۶]؛
۲- کتابهای چهارگانه متأخر که عبارتند از: «الوافی»، «بحارالانوار»، «وسائل الشیعه» و «مستدرک الوسائل». بنابراین منابع حدیثی اصلی شیعه، به هشت عنوان می‌رسد. دانشمند معاصر شیعه ـ محمد صالح حائری ـ می‌گوید: «کتابهای صِحاح امامیه هشت مورد هستند: چهار کتاب از آنها نوشتۀ (محمدین ثلاثه الاوائل) [۷۷]سه محمد از متقدمین است؛ و سه کتاب بعد از آنها نوشتۀ سه محمد از متأخرین است [۷۸]و هشتمین کتاب، اثر مرحوم حسین نوری معاصر می‌باشد» [۷۹]. در مورد این منابع، در فصل «عقیده شیعه دربارۀ سنت» بحث کرده‌ام. در میان این منابع هشتگانه بیش از همه به دو کتاب «اصول کافی» و «بحار الانوار» مراجعه کرده‌ام؛ زیرا این دو کتاب توجه بیشتری به مسایل اعتقادی داشتهاند و شیعیان برای آنها اهمیت زیادی قائلند.
محمد صادق صدر در مورد کافی می‌گوید: «در میان کتابهای چهارگانه، کتاب کافی معتبرترین کتاب نزد شیعه می‌باشد» [۸۰]. این کتاب، بیش از شانزده هزار روایات دارد و ـ چنانکه شیعیان باور دارندـ اگر صاحب کتاب کافی در کتاب خود روایات ائمه را جمع‌آوری نمی‌کرد، جز مقدار اندکی از آن باقی نمی‌ماند. آنان حکایت می‌کنند که کتاب «الکافی» بر مهدی عرضه شد و او گفت: «[کتاب] الکافی برای شیعیان ما کافی است» [۸۱].
این گفتۀ محمد صادق صدر بود که آن‌را به عموم شیعیان نسبت می‌دهد؛ و بر این اساس است که محب‌الدین خطیب می‌گوید: «کتاب الکافی نزد شیعیان، همانند صحیح بخاری نزد مسلمانان است» [۸۲]. بی‌تردید، در این کلام خطیب، نوعی تسامح وجود دارد؛ چرا که غلو شیعیان در مورد کتاب الکافی بیش از اینهاست. آنان بر این باورند که تألیف کتاب کافی ارتباطی مستقیم با مهدی داشته است؛ این کتاب به «امام معصوم» عرضه شده است. و این مانند آن است که برخی از اهل‌سنت بگویند: «صحیح بخاری بر رسول اللهجعرضه شده است»؛ زیرا امام معصوم از نظر شیعیان، همانند پیامبرجاست؛ از این‌رو گفته‌اند: «اعتبار منابع اطلاعات و معلومات کلینی قطعی است؛ زیرا باب این علم و استعلامِ حال و چگونگی این کتاب‌ها [۸۳]توسط سفیرانِ قائم [۸۴]به روی او گشوده بوده است، چرا که آنان با او در یک شهر ـ یعنی بغدادـ بوده‌اند» [۸۵].
آنان دربارۀ «بحار الانوار» می‌گویند: «بحار الانوار، مرجعی یگانه برای تحقیق معارف این مذهب است» [۸۶]و آن‌را بزرگ پنداشته و دربارۀ آن گزافه‌گویی و افراط بسیار کرده‌اند [۸۷].
[۷۶] الشیعة: ص۱۲۷. [۷۷] کتاب‌هایی که در دنیای تشیع به کتب اربعه معروف هستند، مؤلفانِ آنها را محمدین ثلاثه اول می‌نامند؛ زیرا اسامی هر سه محمد و کنیه هر سه ابوجعفر بوده‌است. (مصحح) [۷۸] متقدمین عبارتند از: محمد بن يعقوب الكليني ( م ۳۲۹ ق)، ابوجعفر محمد بن حسن طوسی (م ۳۶۰ ق)، محمد بن بابويه قمی، ملقب به «صدوق» (م ۳۸۱ ق)؛ و متأخرین عبارتند از: محمد بن حسن فيض كاشانی، معروف به «ملا محسن» (م ۱۰۹۱ق)، محمد باقر مجلسی (م ۱۱۱۱ ق) و محمد بن حسن حر عاملی (م ۱۱۰۴ ق) و میرزا حسین نوری، معروف به «محدث نوری» (م ۱۳۲۰ق). مصحح [۷۹] «منهاج عملی للتقریب» مقاله محمد حائری رافضی در: الوحدة الإسلامیة: ص۲۳۳. [۸۰] الشیعة: ص۱۳۳. [۸۱] همان: ص ۱۲۲؛ خوانساری، روضات الجنات: ۶/۱۱۶؛ حسین علی، مقدمۀ الكافی اثر حسین علی: ص۲۵. [۸۲] الخطوط العریضة: ص ۲۸. [۸۳] كافی روایات آنها را جمع‌آوری كرده است. [۸۴] منظور از «سفیران قائم» ابواب چهارگانۀ امام زمان شیعیان است. چنانکه در فصل غیبت ذکر آنها خواهد آمد. [۸۵] حائری، منهاج عملی للتقریب، ضمیمۀ كتاب الوحدة الإسلامیة: ص۳۳۳ ؛ نیز بنگرید به: ابن‌طاووس، كشف المحجة: ص ۱۵۹. [۸۶] بهبودی، مقدمۀ البحار: ص۱۹. [۸۷] بعداً به این موضوع نیز خواهیم پرداخت.