فصل دوم اعتقاد شیعه دربارۀ توحید ربوبیت
توحید ربوبیت یعنی فقط خدا را فرمانروا، آفریننده و مدبّر امور بدانیم. بنده باید اعتقاد داشته باشد که تنها پروردگار عالمأآفریننده، روزی‌رسان، حیات‌دهنده، باعث سود و زیان و اداره‌کنندۀ جهان است و آفرینش و فرمانروایی مخصوص اوست، همانطور که قرآن می‌فرماید:
﴿أَلَا لَهُ ٱلۡخَلۡقُ وَٱلۡأَمۡرُۗ تَبَارَكَ ٱللَّهُ رَبُّ ٱلۡعَٰلَمِينَ﴾[الاعراف: ٥٤]
«آگاه باشيد که آفرينش و فرمانروايی از آنِ او است، پر برکت (و به غايت بزرگ) است الله که پروردگار جهانيان است»،
﴿وَلِلَّهِ مُلۡكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ وَإِلَى ٱللَّهِ ٱلۡمَصِيرُ﴾[النور : ٤٢]
«و فرمانروایی آسمان‌ها و زمین از آنِ الله است و بازگشت (همه) به سوی الله است».
خداوند در هیچ امری شریک ندارد و شبیه و نمونه‌ای برای او یافت نمی‌شود [۱۸۰۱].
هدف از مطرح کردین بحث ربوبیت بررسی این اصل نیست؛ بلکه می‌خواهیم عقیده شیعه را در این مورد بشناسیم. آیا با وجود اعتقاد به امامت، این اصل اساسی و رکن مهم در عقیده آنها تأثیری داشته است؟
خداوند در قرآن بیان کرده که مشرکین قریش، هرچند به عبادت خداوند متعال کافر بودند و انواع عبادت‌ها را برای غیرالله انجام می‌دادند، اما معتقد بودند که خداوند روزی‌دهنده و آفریننده است:
﴿وَلَئِن سَأَلۡتَهُم مَّنۡ خَلَقَهُمۡ لَيَقُولُنَّ ٱللَّهُ﴾[الزخرف: ٨٧]
«و اگر از آنها [یعنی مشرکان] بپرسی که چه کسی آنها را آفریده است، قطعاً می‌گویند: الله»،
﴿قُلۡ مَن يَرۡزُقُكُم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِ أَمَّن يَمۡلِكُ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡأَبۡصَٰرَ وَمَن يُخۡرِجُ ٱلۡحَيَّ مِنَ ٱلۡمَيِّتِ وَيُخۡرِجُ ٱلۡمَيِّتَ مِنَ ٱلۡحَيِّ وَمَن يُدَبِّرُ ٱلۡأَمۡرَۚ فَسَيَقُولُونَ ٱللَّهُۚ فَقُلۡ أَفَلَا تَتَّقُونَ﴾[يونس: ٣١]
«بگو: چه کسی شما را از آسمان و زمین روزی می‌دهد؟ کیست که مالک شنوایی و بی‌نوایی هاست؟ و چه کسی زنده را از مرده بیرون می‌آورد و مرده را از زنده بیرون می‌آورد؟ و چه کسی کار (جهان) را تدبیر می‌کند؟ پس بی درنگ خواهند گفت: «الله» پس بگو: آیا (از او) نمی‌ترسید؟!»؛
با وجود این، شرک می‌ورزیدند و تنها خدا را عبادت نمی‌کردند و بلكه غيرالله را با الله در عبادت شریک می‌کردند. خداوند متعال می‌فرماید:
﴿وَمَا يُؤۡمِنُ أَكۡثَرُهُم بِٱللَّهِ إِلَّا وَهُم مُّشۡرِكُونَ﴾[يوسف: ١٠٥]
«و بيشترشان به خدا ايمان نمى‌آورند، جز اينكه [با او چيزى را] شريك مى‌گيرند».
مجاهد می‌فرماید: «ایمان آنها به خدا این‌‌گونه بود که می‌گفتند: خداوند آفریننده و روزی‌دهندۀ ماست و ما را می‌میراند؛ اما در عبادت برای خدا شریک قرار می‌دادند» [۱۸۰۲]. آیا کفر شیعه از مشرکان دورۀ جاهلیت بیشتر نیست؟
اهل علم بیان کرده‌اند که ایمان به ربوبیت خداوندأامری است فطری که خداوند آن‌را در نهاد هر انسانی خلق فرموده است؛ اما شرک در ربوبیت به اعتبار اثبات دو خالق که در صفات و افعال همانند هم باشند، در طول تاریخ بشر از هیچ قوم و گروهی ثابت نشده است؛ و فقط برخی از مشرکین معتقد بودند که بخشی از این جهان توسط خالقی دیگر به وجود آمده است [۱۸۰۳].
پرسش اینجاست که آیا این اصل در دین و عقیدۀ شیعه تأثیر گذاشته است؟ یعنی با وجود این همه توجه افراطی و مشرکانه به دوازده امام و قرار دادن اوصاف و القاب فراوان برای آنها، آیا شرک در عقیده و رفتار آنها پدیدار گشته است؟ این موضوع در خلال بحث امامت و روایات فراوان در کتب معتبر ایشان روشن خواهد شد. از این روایات و تحقیق در کتاب‌های شیعه به پنج برداشت و عقیدۀ حتمی شیعه دست می‌یابیم، که عبارتند از:
نخست: رب، امام است؛
دوم: دنیا و آخرت برای امام است؛
سوم: پدید آمدنِ رعد و برق و بارش باران به دستور ائمه هستند و برای آنان مسخرند؛ یعنی نسبت دادن حوادث طبیعی به ائمه؛
چهارم: حلول بخشی از خدا در وجود ائمه؛
پنجم: تأثیر روزگار در سود و زیان.
در بحث ارکان ایمان در باور شیعه، به این موضوع می‌پردازیم که آنها می‌گویند: «بنده آفرینندۀ کردار خود می‌باشد» و چنین باوری شرک در ربوبیت است. بحث در این زمینه را بعداً ادامه خواهیم داد تا ابتدا بحث ارکان ایمان از دیدگاه شیعه کامل گردد.
***
[۱۸۰۱] مجموع فتاوای شیخ‌الإسلام: ۱۰/۳۳؛ ابی عز، شرح العقیدة طحاویة: ص۱۷؛ مقریزی، تجرید التوحید: ص۸۱؛ سفارینی، لوامع الأنوار البهیة:۱/۱۲۸ و ۱۲۹؛ سلیمان عبدالوهاب، تیسیر العزیز الحمید: ص۳۳؛ عبدالرحمن بن سعدی، سؤال و جواب فی أهم المهمات: ص۵؛ محمد خلیل هراس، دعوت التوحید: ص۲۷ به بعد؛ عبدالعزیز بن باز، تعلیق علی العقیدة الطحاویة، مجله البحوث الإسلامیة، شماره ۱۵، سال ۱۴۰۶ هـ . [۱۸۰۲] تفسیر ابن‌کثیر: ۲/۵۳۲. [۱۸۰۳] بنگرید به: مجموع فتاوای شیخ‌الإسلام ابن‌تیمیه: ۳/ ۹۶ و ۹۷؛ شرح عقیده طحاویه: ص۱۷ و ۱۸.