متفکرین اسلامی در برابر منطق یونان

فهرست کتاب

پرسش‌های ابوسعید از متی!

پرسش‌های ابوسعید از متی!

سپس ابوسعید مناظره را بدین صورت دنبال نموده و می‌گوید:

«این بحث را که بحث الفاظ است کنار گذاریم! در اینجا پرسش دیگری هست که رابطۀ آن با معنای عقلی بیش از پیوندی است که با الفاظ دارد.

چه می‌گوئی در باره سخن کسی که بگوید: زید، بهترین برادران است؟!»

متی پاسخ داد: «سخن درستی است»!

ابوسعید دوباره پرسید: اگر همان گوینده بگوید: زید، بهترین برادران خویش است»؟

متی جواب داد: «این سخن نیز درست است!»

ابوسعید گفت: «بدون بصیرت و توضیح اظهار نظر کردی! جواب تو از سؤال نخستین درست است، هرچند از دلیل درستی آن بی‌خبری! و پاسخ تو از پرسش دوم نادرست است، اگرچه از دلیل بطلان آن نیز غافلی!»

متی گفت: «خطای آن را برای من روشن ساز!»

ابوسعید پاسخ داد: «چون به حلقۀ درس درآئی از این معنی بهره خواهی برد که این مقام جایگاه تَدریس نیست، لیکن محلِ از میان‌بردن فریب وتلبیس است!! و حضار این مجلس می‌دانند که تو اشتباه کردی. بنابراین، چرا ادعا می‌کنی که نحوی تنها در الفاظ می‌اندیشد نه در معانی! و منطقی در معانی تفکر می‌کند نه در الفاظ؟...»

این بار نیز «ابن فرات» از ابوسعید خواهش می‌کند تا از معمائی که طرح کرده بود پرده بردارد و أبوسعید می‌گوید:

«اگر گفته شود زید، بهترین برادران خویش است. درست نیست! و چون بگوئیم زید، بهترین برادران است، جایز خواهد بود! و فرق میان این دو سخن آنجا است که شک نیست، برادران زید غیر از زید هستند و زید بیرون از آن‌ها است و دلیلش هم این است که اگر کسی بپرسد برادران زید کیستند؟ روا نیست که بگوئیم: زید است و عمرو و بکر و خالد! لیکن می‌گوئیم: عمرو و بکر و خالد اند. پس چون زید از برادران بیرون می‌باشد صحیح نیست که بگوئیم: زید، بهترین برادران خویش است اما جایز است که گفته شود: زید بهترین برادران است»!