منطق اختلافات را حل نمی‌کند
سپس ابوسعید اضافه کرد:
«مرا آگاه کن آیا شما منطقیان هرگز به دستاویز منطق دو نفر را که باهم نزاع داشته‌اند از یکدیگر جدا کرده‌اید؟ آیا میان دو تن رفع اختلاف نموده‌اید؟ و آیا تو از راه منطق پذیرفته‌ای که خدای سبحان، أقنومی از أقانیم ثلاثه (اب و ابن و روح القدس) است؟! و خداوند یگانه در عین وحدت، بیش از یکی است؟ و ذاتی که از واحد افزونست در عین حال یگانه است؟! و شریعت و آئین همان است که تو به سوی آن رفته‌ای؟ و حق همان است که تو ادعا می‌کنی؟!...
از این‌ها نیز می‌گذریم! در اینجا مسئله‌ای هست که مورد اختلاف واقع شده و تو با منطقت این اختلاف را برطرف ساز! اگر کسی اعتراف کرد که: از این دیوار تا آن دیوار، نصیب فلان کس است. حکم این موضوع چیست؟ و حق آن شخص چه اندازه است؟
برخی گفته‌اند: دو دیوار و زمینی که میان آن‌ها است، از آن او خواهد بود!
دستۀ دیگر می‌گویند: نیمی از دو دیوار که رو به سوی زمین دارند با زمین، از آن او است!
دستۀ سوم عقیده دارند که: یکی از دو دیوار و زمین، تعلق به او دارد!
اینک نشانۀ باهر و معجزۀ قاهر خود را بیاور و اختلاف را از میان بردار!
از این نیز می‌گذریم! کسی می‌گوید: از اقسام سخن، برخی صحیح و پسندیده‌اند و بعضی صحیح و محال‌اند! و پاره‌ای صحیح و زشت‌اند! و دسته‌ای محال و دروغند! و بخشی ناصحیح‌اند!
این جمله را تفسیر کن و در نظر بگیر که دانشمند دیگری به این عبارت اعتراض نموده است! تو میان آن گوینده و این معترض داوری کن! و نیروی هنر خود را که به دستاویز آن حق را از باطل تمیز می‌دهی نشان بده!
و اگر گوئی: چگونه میان دو نفر داوری کنم با این که سخن یکی از آن دو را شنیده و اعتراض دیگری را در نیافته‌ام؟!
گفته می‌شود: در صورتی که اعتراض آن دیگری بیجا باشد، تو با نظر منطقی خود ایرادش را استخراج کن سپس حق را معلوم ساز! زیرا که اساس سخن را شنیده‌ای و حق و باطل آن باید بر تو روشن باشد!...»
متی در تمام این احوال خاموشی گزید!
آنگاه ابوسعید از یعقوب بن اسحق کندی [۱۰۳]، سخن به میان آورد و به عنوان این که او از کسانی است که سرآمد و زبدۀ منطقیان و فلاسفه شمرده می‌شود، وی را مورد نکوهش قرار داد و پاسخ‌هائی را که کندی به برخی از پرسش‌های فلسفی داده بود- بدون ذکر آن‌ها- تخطئه کرده! و مناظره را به پایان برد.
***
[۱۰۳] یعقوب بن اسحق، مشهور به کندی مترجم و پزشک و فیلسوف و ریاضی‌دان و مطلع از علم نجوم بوده است، وی در دولت معتصم (خلیفه عباسی) منزلتی داشته. کندی دارای آثار بسیاری بوده که برخی از آن‌ها باقی مانده و بقیه مفقود شده است، وفات او را به سال ۲۶۰ هجری قمری نوشته‌اند.