کارهای زیبا، راه سعادت

در ابتدای دیوان حاتم طایی سخن زیبایی دیدم که در آن می‌گوید: وقتی با رها کردن بدی، از بدی رهایی می‌یابی، آن را رها کن. یعنی اگر سکوت از شر و پرهیز از آن، ممکن بود، همین کار را بکن. ﴿فَأَعۡرِضۡ عَنۡهُمۡ﴾[النساء: ۶۳] «پس از آنها رویگردانی نما». ﴿وَدَعۡ أَذَىٰهُمۡ﴾[الأحزاب: ۴۸] «به اذیت و آزار آنان، اعتنایی نداشته باش».

دوست داشتن خیر وخوبی برای مردم، بخششی الهی و هدیه ای خجسته از سوی خداوند گشایشگر داناست. ابن عباسسبا بیان نعمت خداوند ﻷ می‌گوید: «من سه خصلت دارم: از نزول باران در هر جا که ببارد، خدا را ستایش می‌کنم و خوشحال می‌شوم؛ حال آنکه در آنجا هیچ گوسفند و شتری ندارم. از وجود هر قاضی عادلی که باخبر می‌شوم، برایش دعا می‌کنم؛ هرچند نزد آن قاضی، هیچ کاری برای رسیدگی ندارم. هر آیه‌ای از آیات کتاب خداوند را که یاد گرفته‌ام، دوست دارم مردم نیز آن را یاد بگیرند».

به راستی که این، خیرخواهی برای مردم و دوست داشتن گسترش خوبی در میان آنهاست و این، یعنی محبت قلبی با مردم و خیر خواهی برای همه.

شاعر می‌گوید:

فلا نزلت عليّ ولا بأرضـی
سحـائب لـیـس تنـتظم البـلادا

«ابرهایی که تمام شهرها را بطور یکنواخت در بر نمی‌گیرند، بر من و سرزمین من نیز نبارند».

یعنی وقتی باران همه جا و همه مردم را فرا نگیرد، من نمی‌خواهم که فقط بر ما ببارد و من، خودخواه نیستم. ﴿ٱلَّذِينَ يَبۡخَلُونَ وَيَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبُخۡلِ وَيَكۡتُمُونَ مَآ ءَاتَىٰهُمُ ٱللَّهُ مِن فَضۡلِهِۦۗ﴾[النساء: ۳۷] «کسانی که بخل می‌ورزند و مردم را به بخل فرمان می‌دهند و آنچه را که خداوند، از لطف خویش به آنان داده، پنهان می‌دارند».

آیا گفته حاتم که از روحیه سخاوتمند و از اخلاق پربار و سودمندش سخن می‌گوید، تو را تحریک نمی‌کند؟ وی، می‌گوید:

أمـا والـذي لا یعلـم الغـیب غیـره
ویـحیـي العـظـام وهـي رمـیـم
لقد کنت أطوی البطن والزاد یشتهی
مـخــافـة یـوم أن یـقـال لـئیــم

«سوگند به خدایی که کسی جز او، غیب را نمی‌داند و استخوان پوسیده را زنده می‌نماید، با وجود غذا و علاقه‌ای که به آن وجود دارد، (چیزی نمی‌خوردم) و از گرسنگی به خود می‌پیچیدم (و انفاق می‌کردم) تا مبادا روزی گفته شود که من، بخیلم».