صفات نفس یا صفات نفوس:
خداوند در قرآن نفس را به سه صفت توصیف فرموده است: نفس مطمئنه، نفس اماره و نفس لوامه».
در این مورد که آیا نفس تنها یکی است و دارای این سه اوصاف و حالات است؟ یا این که هر انسانی دارای سه نفس اماره، لوامه و مطمئنه می‌باشد، اختلاف نظر وجود دارد.
رأی اول: رأی فقها و متکلمین و اکثریت اهل تفسیر و نظر عارفان اهل تحقیق است.
رأی دوم: رأی اکثریت اهل تصوف است.
اما پس از تحقیق و بررسی بی‌طرفانه موضوع به این نتیجه می‌رسیم که اساساً اختلافی میان طرفداران این دو رأی وجود ندارد، زیرا «نفس» به اعتبار ذات خود یک نفس و به اعتبار اوصاف و احوال آن سه نفس است.
هرگاه ذات آن را مورد توجه قرار بدهید، نفس یکی است. و چنانچه آن را از زاویه اوصاف و احوالش نگاه نمایید. نفس انسان سه گونه‌اند.
گمان نمی‌برم که منظور برخی از صوفیان آن باشد که هر انسانی دارای سه نفس قائم به ذات و مستقل و هریک در حد و حقیقت با دیگری همسان باشد. و هرگاه انسانی بمیرد، سه نفس و روح مستقل و جدای از هم قبض شده باشند.
زیرا هرگاه خداوند نفس را ذکر فرموده و آن را به صاحب آن نسبت داده، با لفظ مفرد آن را بیان فرموده و در سایر موارد نیز به همین صورت است و حتی در یک مورد هم الفاظی مانند: «نفوسک» و «نفوسه» و«انفسک» و«انفسه» را نیاورده است و اگر به صورت جمع آورده شده باشد مانند: ﴿وَإِذَا ٱلنُّفُوسُ زُوِّجَتۡ ٧﴾[التکویر: ۷].
«آنگاه که دوباره جان‌ها و جسم‌ها باهم پیوند پیدا می‌کنند».
منظور از آن عموم نفس‌ها است.
اگر هم به صورت جمع آورده شده باشد، به جمع اضافه شده یعنی نفس‌های آنان با نفس‌های شما. همانگونه که رسول خدا جمی‌فرماید:
«إِنَّمَا أَنْفُسُنَا بِيَدِ اللَّهِ» [۱۲].
«نفس‌های ما تنها در اختیار خداوند است».
اگر هر انسانی به تنهایی دارای سه نفس می‌بود حتی اگر در یک مورد هم بوده، خداوند آن را به صورت جمع به مفرد اضافه می‌فرمود.
[۱۲] بخشی از حدیثی که امام مسلم آن را با شماره ۶۸۰ روایت نموده است.