دو نیروی علم وارده:
از آنجا که قلب از دو گونه نیرو برخوردار است:
- نیروی علم و تشخیص.
- نیروی اراده و محبت.
کمال، خیر و صلاح آن در گرو استفاده از این دو نیرو در جهت تحقق خیر و منافع و تحقق صلاح و سعادت آن است.
کمال، رشد آن در به کارگیری نیروی علم در ادراک و معرفت حق و برتری‌دادن آن بر باطل قرار دارد.
- هرکس حق را نشناسد، در گمراهی گام برمی‌دارد و «ضال» و پریشان است.
- هرکس حق را شناخت و باطل را بر آن برتری داد، مورد خشم خداوند قرار خواهد گرفت و جزو «مغضوب علیهم» است.
اما هرکس که حق را بشناسد و از آن پیروی نماید اهل نعمت و سعادت است و جزو «منعم علیهم» می‌باشد.
خداوند متعال به ما امر فرموده که در نمازهایمان از او بخواهیم که ما را به راه آن‌هایی که از نعمت او برخوردار می‌شوند، راهنمایی فرماید، نه راه آن‌هایی که مورد خشم و غضب واقع شده و یا در راه گمراهی گام برداشته‌اند.
به همین خاطر، مسیحیان به علت چند خدایی در جهالت قرار دارند، به گمراهی و ضلال نزدیک‌ترند، اما یهود که ملتی اهل عناد و حق‌ناپذیرند، به امت «مغضوب علیهم» و مورد خشم واقع شده نزدیک‌تر می‌باشند.
اما امت اهل هدایت، ایمان، توحید و عدالت است که امت اهل نعمت و «منعم علیهم» هستند.
در همین رابطه است که سفیان بن عیینه/گفته است: «هریک از مسلمانان که دچار گناه و معصیت شود، به مسیحیان مشابهت پیدا خواهد کرد و هریک از علما که دچار فساد و معصیت بگردد، به یهودیان مشابهت پیدا خواهد نمود، زیرا مسیحیان بدون علم عبادت می‌کنند، اما یهودیان حق را شناخته، اما برخلاف آن عمل می‌کنند و راه کفر و عناد را در پیش گرفته‌اند».
در مسند امام احمد و سنن ترمذی از عدی بن حاتمسروایت شده که رسول خداجفرموده‌اند:
«الْيَهُودُ مَغْضُوبٌ عَلَيْهِمْ، وَالنَّصَارَى ضَالُون» [۳۸].
«یهودیان ملت مورد خشم خداوند قرار گرفته و نصاری مردمی راه‌‌گم کرده اند».
[۳۸] بروایت ترمذی ۲۹۵۴.