طب القلوب - آسیب شناسی شخصیت انسان

سنگر هشتم: ذکر و یاد خداوند:

که بیش از دیگر موارد از اهمیت برخوردار است، و آن ذکر بسیار خداوند است.

در صحیح ترمذی حدیثی از حارث اشعری روایت شده که رسول خدا جفرموده است:

«خداوند به یحیی پسر زکریا به عمل به پنج جمله امر فرموده و به او فرموده که به بنی اسرائیل هم بگوید که به آن‌ها عمل کنند، اما یحیی در مورد ابلاغ آن به بنی اسرائیل اندکی درنگ نمود. عیسی÷گفت: خداوند تو را به عمل به پنج موضوع سفارش نموده و فرموده که به بنی اسرائیل هم دستور دهی به آن‌ها عمل کنند، یا تو آن‌ها را به ایشان ابلاغ کن. یا من این کار را خواهم کرد.

یحیی گفت: می‌ترسم اگر تو پیش از من آن‌ها را ابلاغ کنی، زمین مرا در خود فرو برد یا به عذابی دچار شوم!

مردم را به بیت المقدس فرا خواند و مردم بسیاری در آن شهر اجتماع کردند، و برای شنیدن سخنان او سراپا گوش شدند.

یحیی گفت: خداوند مرا به عمل به پنج موضوع امر فرموده و دستور داده آن‌ها را هم به شما ابلاغ نمایم.

یکم: این که تنها خداوند را عبادت کنید و هیچکس را با او شریک نگردانید و خداوند شما را به نیکی و احسان امر فرموده است. کار آدم نیکوکار همچون آن است که دشمن کسی او را اسیر کرده و دست و پایش را بسته و او را برای گردن‌زدن آماده نموده باشند، اما آن آدم نیکوکار برخیزد و بگوید: من هرچه مال و ثروت دارم به شما می‌دهم به شرطی که او را نکشید و او را از مرگ حتمی نجات دهد.

همچنین خداوند به شما دستور فرموده که خداوند را ذکر و یاد کنید. ذکر خداوند همچون آن است که دشمن شخصی او را تعقیب نماید، و او به سرعت خود را به قلعه و پناهگاهی حفاظت شده و محکم برساند، و خود را از ایشان محفوظ کند. انسان نیز به همین صورت است و تنها با ذکر و یاد خداوند می‌تواند نفس خویش را در برابر شیطان مورد محافظت قرار بدهد.

رسول خدا جفرموده‌اند:

«... وأنا آمركم بخمس، الله أمرني بهن: السمع، والطاعة، والجهاد والهجرة والجماعة فإن من فارق قيد شبر فقد خلع ربقة الإسلام من عنقه إلا أن يراجع ومن ادعى دعوى الجاهلية فإنه من جثا جهنم. فقال رجل: يا رسول الله! وإن صلى وصام؟ قال: وإن صلى وصام، فادعوا بدعوى الله الذي سماكم المسلمين المؤمنين عباد الله».

«من شما را به پنج چیز که خداوند آن‌ها را به من امر فرموده دستور می‌دهم: شنیدن، اطاعت، جهاد، هجرت و بودن با جماعت. زیرا هرکسی به اندازه یک وجب از جماعت فاصله بگیرد نشانه اسلام را از گردن خویش بیرون آورده، مگر آن که بار دیگر به میان جماعت بازگردد، و هرکس ادعاها و باورهای جاهلی را زنده کند، از جمله جهنمی‌ها خواهد بود».

مردی گفت: یا رسول الله! اگرچه نماز بخواند و روزه بگیرد؟ رسول خدا جفرمود: «اگرچه نماز بخواند و روزه بگیرد، شعارها و ادعاهای خدایی را مطرح کنید، خداوندی که شما را مسلمان و اهل ایمان و بندگان خود نامیده است» [۳۲].

رسول خدا جدر این حدیث اهل ایمان را باخبر فرموده که انسان تنها به وسیله ذکر خداوند است که می‌تواند خود را از فریب و شرارت شیطان مصون نگاه دارد. و این همان چیزی است که سوره ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ ١﴾بیانگر آن است.

خداوند در این سوره شیطان را به «خناس» توصیف فرموده. خناس کسی است که هرگاه انسانی خداوند را ذکر، عبادت و اطاعت می‌نماید، مخفی خشمگین می‌شود.

اما هرگاه او از خداوند غافل شود، شیطان قلب او را تسخیر می‌نماید و وسوسه‌هایش را که زمینه‌ساز تمامی تباهی‌ها هستند به او القاء می‌نماید، اما هیچ چیزی به اندازه ذکر خداوند نمی‌تواند انسان را از فریب‌ها و وسوسه‌های شیطان حفظ نماید.

[۳۲] ترمذی این حدیث را غریب حسن صحیح گفته است.