بندگى خدا

انسان موجودى مستعد

انسان در همان آغاز آفرینش، مخلوقى است كه آمادگى و استعداد شكوفایى و رشد را دارد. او هم‏چون دانه یا هسته و یا نهالى است كه در صورت فراهم شدن شرایط و زمینه‏ى مناسب براى رشد، مى‏تواند رشد كند و كامل شود.

خداوند متعال شرایط رشد به سوى كمال را براى انسان فراهم كرده است و هر آن‏چه را كه او در این مسیر به آن نیاز دارد، در اختیارش قرار داده است. انسان اگر از این امكانات و شرایط به خوبى استفاده كند، مى‏تواند در مسیر رشد قرار گیرد و به كمال مطلوب و به جایى برسد كه خداوند مى‏خواهد. اما اگر از این امكانات درست استفاده نكند، از بین خواهد رفت و امكانات سبب نابودى او خواهند شد. پس قدم در مسیر كمال گذاشتن و رسیدن به رشد مطلوب، تنها در گرو استفاده‏ى درست و صحیح از امكانات و نعمت‏هایى است كه خداوند در اختیار انسان قرار داده است.

مسئله‏ى دیگر این كه، خداوند خود، راه استفاده‏ى درست و صحیح از نعمت هایش را براى انسان تبیین كرده است. براى او بیان كرده است كه چگونه از نعمت‏هاى موجود استفاده كند و چگونه آن‏ها را به كار گیرد تا او را به سوى كمال سوق دهند و هدایت نمایند. علاوه بر این، او را از موانعى كه حركت به سوى كمالش را به مخاطره مى‏اندازند، آگاه كرده است.

خداوند به این مطلب نیز اشاره كرده كه این امكانات و نعمت‏ها را بیهوده نیافریده و بى‏هدف در اختیار او قرار نداده است. هدف این است كه او از آن‏ها درست استفاده كند و به وسیله‏ى آن‏ها به سوى كمال حركت كند.

براى تحقق این امر مهم (رشد و حركت به سوى كمال)، خداوند متعال روزى را مقرر كرده است تا در آن، از انسان، در مورد چگونگى استفاده از این نعمت‏ها و امكاناتى كه به او بخشیده، سؤال كند و او را مورد محاكمه قرار دهد و از او بپرسد: آیا آن‏گونه كه امر كرده، از نعمت‏ها استفاده كرده است یا آن‏گونه كه هوا و هوس و آرزوهاى نفسانى‏اش خواسته است.

تفصیل چنین مطلبى (روز قیامت و رویدادهاى آن) بسیار مهم است؛ زیرا انسان با آگاهى از آن، مسئولیت خود را بهتر مى‏شناسد و به این مهم پى مى‏برد كه ایمان به قیامت و دنیاى پس از مرگ، چگونه در پیمودن راه بندگى خدا لازم و ضرورى است.

اگر یک دانه گندم را در نظر بگیریم، با كمى دقت مى‏بینیم كه این دانه گندم در واقع به صورت بالقوه یک گیاه كامل است؛ گیاهى با برگ و ساقه و گل و دانه. این گیاه وقتى رشد مى‏كند، از خود دانه‏هاى گندم تولید مى‏كند. رشد یک دانه گندم به این معنى است كه این دانه گندم از همان روز اول آمادگى چنین امرى را داشته؛ اما به شرایط خاص نیاز داشته است كه اگر برایش فراهم شود رشد مى‏كند و اگر برایش فراهم نشود به همان صورت اولیه (دانه) باقى مى‏ماند و پس از مدتى از بین مى‏رود. این دانه‌ی گندم آماده است تا یک گیاه كامل گندم شود؛ اما براى رسیدن به چنین مرحله‏اى به جاى مناسب، خاک و آب و هواى مناسب و دماى لازم و نور كافى و... نیازمند است. از طرف دیگر نباید از آفت‏ها و موانعى كه رشد دانه را تهدید مى‏كنند، غافل بود. موانعى از جمله: سرماى شدید یا گرماى شدید، انواع موجودات مضرّ و... پس علاوه بر فراهم شدن شرایط مناسب، از بین بردن آفت‏ها و موانع نیز لازم و ضرورى است.

داستان انسان نیز این چنین است. او در همان آغاز خلقت و آفرینش، خوب و بد را نمى‏شناسد. قادر به تشخیص مسیر درست از نادرست و انتخاب یكى از آن‏ها نیست؛ اما با وجود این، خداوند متعال قدرت تشخیص خوب از بد و درست از نادرست و انتخاب یكى و رها كردن دیگرى را به او داده است. او نیز هم‏چون آن دانه‌ی گندم استعداد سیر به سوى كمال را دارد. او آمادگى این را دارد كه روزى به مشاهده‏ى مخلوقات خدا و آسمان و زمین، درخت، سنگ، خاک و آب و جاندار و بى‏جان و... بپردازد و از این طریق به عظمت و عجایب آن‏ها پى ببرد و خدا و صاحب حقیقى آن‏ها را بشناسد. همانند كسى كه با نگاه كردن به یک «ضبط صوت»، به ماهر بودن یا ناشى بودن سازنده‏اش پى مى‏برد. انسان وقتى به مخلوقات خداوند متعال در آسمان‏ها و زمین مى‏نگرد و در آن‏ها دقت مى‏كند، بیش از پیش خدا را مى‏شناسد و به كمال او و منزه بودن او از عیب و نقص موجود در مخلوقات بیشتر پى مى‏برد. پس انسان این آمادگى و استعداد را دارد كه روزى بتواند به مخلوقات خدا بنگرد و با مشاهده‏ى دقیق در آن‏ها بیش از پیش خدا را بشناسد.

مطلب دیگر این كه: انسان علاوه بر توانایى و استعداد نگریستن و مشاهده‏ى مخلوقات خدا و شناخت او، توانایى این را هم دارد كه برنامه و قانونى را كه از سوى او - جلّ جلاله - براى راهنمایى و هدایتش آمده است، دریافت كند. خداوند خود، این استعداد را به او بخشیده است و به منظور تحقق چنین مهمى، فردى را از میان خود آن‏ها، به نام «پیامبر»، انتخاب كرده، تا برنامه و قانون [درست زیستن و چگونگى سیر به سوى كمال] را دریافت و به مردم برساند و آن‏ها نیز آن را دریافت [و بر اساس آن زندگى كنند]؛ برنامه‏اى كه درست و نادرست، خیر و شر، خوب و بد را از هم تمییز داده و بیان كرده است كه [براى رسیدن به كمال] انسان باید از چه راه و مسیرى حركت كند و از چه راه و مسیرى بپرهیزد.

بدیهى است كه انسان در دوران كودكى توانایى مشاهده‏ى مخلوقات خدا و دریافت برنامه‏ى خدا و به تَبع آن انتخاب یک راه و رها كردن راه دیگر را ندارد؛ اما همین كودک اگر زمینه و امكاناتى برایش فراهم شود و موانعى از سر راهش برداشته شود و رشد كند، در آن صورت مى‏تواند چنین قدرت و توانایى را به دست آورد.

بخشى از امكانات كه [به منظور رشد]، در اختیار انسان قرار داده شده، همین آسمان و زمین و مخلوقات و موجودات بین آن‏هاست. این مخلوقات - همانطور كه بیان شد- به گونه‏اى هستند كه اگر انسان به خوبى آن‏ها را مشاهده كند و به خوبى در آن‏ها دقت كند، خدا را مى‏شناسد. بخشى دیگر از امكانات، همان برنامه‏اى است كه از طرف خداوند براى انسان فرستاده شده و در اختیار او قرار داده مى‏شود؛ برنامه‏اى كه انسان را راهنمایى مى‏كند كه چگونه به مخلوقات خداوند بنگرد. چگونه خدا را از این طریق بشناسد. برنامه‏اى كه انسان را متوجه این مطلب مى‏كند كه غیر از آسمان‏ها و زمین و آن‏چه در بین آنهاست [و غیر از خود او [موجودات دیگرى هم وجود دارند؛ موجوداتى از جمله: فرشتگان و جن و... و غیر از این دنیا، دنیاى دیگرى هم وجود دارد. برنامه‏اى كه در بر دارنده‏ى مطالب دیگرى است كه انسان در مسیر بندگى خدا به آن نیازمند است. وظیفه‏ى انسان در مقابل این برنامه، این است كه قلباً آن را بپذیرد و با جان و دل آن را [از فرستادگان خدا [دریافت كند. تنها در این صورت است كه همه چیز برایش روشن مى‏شود؛ خیر و شر، درست و نادرست، حق و باطل و... وظیفه‏ى او بعد از تمییز خیر از شر، حق از باطل، این است كه راه حق و خیر را انتخاب و غیر آن را رها كند كه توانایى این انتخاب نیز، نعمت دیگرى است كه خدا در اختیار انسان قرار داده است.

انسان این را نیز باید بداند كه خداوند كمک‌كننده و یارى دهنده‏ى آنانى است كه راه حق را انتخاب مى‏كنند و آن‏ها را در این مسیر توفیق خواهد داد و هرگز مانع كسانى نیز نخواهد بود كه خواهان برنامه‏ى او نیستند. خداوند چنین افرادى را به حال خود رها مى‏كند تا در مسیر بدبختى و انحراف قدم بردارند كه خود انتخاب كرده‏اند.