تفسير سورهى «تكاثر»
خداوند متعال [به لطف و رحمت خود]، در [دعوت انسان به سوى بندگى خود]، ابتدا او را از خواب غفلت بیدار مىكند [و او را این‌چنین خطاب قرار مىدهد] كه: اى انسان! چنین تصور مكن كه وضعیت موجود و این زندگى دنیایى [كه به آن عادت كردهاى] تا ابد اینگونه خواهد بود و تغییر و تحولى نخواهد یافت. اى انسان! این را بدان كه ناگهان تغییرى روى مىدهد كه تمام این جهان را بر هم مىزند.
لازم به ذكر است كه، انسان طبیعتاً وقتى با چیزى خو گرفت، چنان تصور مىكند كه هرگز از آن جدا نمىشود و آن چیز هرگز از بین نمىرود. انسانى كه به دنیا و مال و ثروت و نعمت و امكاناتش دل خوش مىكند و به آنها خو گرفته است، كم كم فراموش مىكند كه روزى خواهد آمد و هر آنچه دارد تمام مىشود و از بین مىرود. اینجاست كه باید از خواب غفلت بیدار شود و به خود بیاید كه چنین تصورى درست نیست. این وضعیت و زندگى روزى از بین مىرود. این جهان روزى تغییر خواهد كرد. وضعیت دیگر و جهانى دیگر به وجود خواهد آمد كه هیچ شباهتى با این دنیا ندارد. در همین راستا بسیارى از آیات قرآن به این تغییر و دگرگونى اشاره مىكنند و از به وجود آمدن وضعیت دیگرى خبر مىدهند، وضعیتى كه در آن انسان بعد از مردن دوباره زنده مىشود [و در دادگاه و محكمهى خدا حاضر مىشود] تا محاكمه شود. [براى نمونه] در سورهى «تكاثر» كسانى را خطاب قرار مىدهد كه از قیامت و انجام وظیفه و مسئولیت خود غافل هستند، و به امكانات و نعمتهاى دنیایى به عنوان هدف نگاه مىكنند و از یاد بردهاند كه این نعمتها وسیلهاى هستند براى شناخت خدا و راه او و انتخاب آن، و این را فراموش كردهاند كه روزى خواهد آمد كه در آن به دادگاه خدا احضار مىشوند و از آنها اینگونه سؤال خواهد شد كه: «از امكانات و نعمتهاى خداوند چگونه استفاده كردید؟» آنها را این‌چنین خطاب قرار مىدهد كه:
﴿أَلۡهَىٰكُمُ ٱلتَّكَاثُرُ ١ حَتَّىٰ زُرۡتُمُ ٱلۡمَقَابِرَ ٢﴾ [التكاثر: ۱- ۲].
«افزون طلبی (و فخرفروشی به اموال و فرزندان) شما را به خود مشغول کرد. تا آنکه (بر همین حال مردید و) به قبرستان‌ها رفتید».
اى انسانهاى غافل! اى آنان كه چنان سرگرم و مشغول به دست آوردن مقام و موقعیت دنیایى شدهاید و در این راه با هم مسابقه مىدهید كه مسئولیت و وظیفهى خود را فراموش كردهاید. آیا نمىدانید و فراموش كردهاید كه هر كس امكانات و نعمت بیشترى داشته باشد مسئولیتش نیز بیشتر خواهد بود؟! دنبال كردن مقام و موقعیت و ثروت، شما را چنان به خود سرگرم كرده است كه از مسئولیتى كه دارید و سرانجامى كه منتظرتان است، غافل شدهاید و همچنان در این حالت هستید تا این كه مرگ شما را در یابد. شما به خود نمىآیید و از غفلت بیدار نمىشوید تا زمانى كه گورهایتان را دیدار كنید (زمان مرگتان فرا رسد و آنگاه كه در جایگاه ابدى قرار بگیرید).
اى انسانهاى غافل! اى آنان كه همّ و غمتان كسب مال و ثروت بیشتر و دست یافتن به مقام و موقعیت بالاتر است! چرا مسئولیت و وظیفهى خود را فراموش كردهاید و زندگى را اینگونه سپرى مىكنید و تا زمانى كه در جایگاه ابدى قرار بگیرید، به خود نمىآید؟!
اى انسانهاى غافل!
﴿كَلَّا سَوۡفَ تَعۡلَمُونَ ٣ ثُمَّ كَلَّا سَوۡفَ تَعۡلَمُونَ ٤﴾ [التكاثر: ۳- ۴].
«هرگز (فخرفروشی و افزون‌طلبی نکنید)؛ به زودی خواهید دانست. آری؛ آن‌گونه نیست که می‌پندارید. به زودی خواهید دانست».
خداوند با این خطاب آنان را سرزنش و توبیخ مىكند و مىفرماید: نه، نه، این كار را نكنید. بس است، این كار را نكنید. غفلت بس است. خود را به كسب مال مشغول نكنید و تلاش و فعالیتتان مسابقه در كسب مال [و موقعیت] بیشتر نباشد؛ زیرا طولى نخواهد كشید كه به واقعیت پى خواهید برد و خواهید فهمید كه چه خبر است و چه روى خواهد داد.
﴿كَلَّا﴾نه، نه،] از خواب غفلت بیدار شوید و] دست از این مسابقه بكشید:
﴿لَوۡ تَعۡلَمُونَ عِلۡمَ ٱلۡيَقِينِ﴾ [التكاثر: ۵].
«اگر به طور یقین و بدون هیچ تردیدی (حقیقت کار را) می‌دانستید (این‌چنین غافل نمی‌شدید)».
اگر مىدانستید و اگر بدانید كه چه سرانجامى در پیش دارید، هرگز این كار را نمىكردید. چرا غافلید؟ چرا در این فكر نیستید كه روزى خواهد آمد و از شما در مورد اعمالتان سؤال خواهد شد؟! چرا به خود نمىآیید و همیشه در فكر جمع آورى مال دنیایى هستید؟! این را بدانید كه:
﴿لَتَرَوُنَّ ٱلۡجَحِيمَ ٦﴾[التكاثر: ۶]. قسم به خدا آن آتش سوزندهى شعلهور را خواهید دید. ابتدا از دور آن را مىبیند و بعد:
﴿ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيۡنَ ٱلۡيَقِينِ ٧﴾[التكاثر: ۷]. به آن نزدیک مىشوید و به گونهاى آن را مشاهده مىكنید كه جاى هیچ شک و تردیدى نمىماند. با چشم یقین آن را مىبینید و به وضوح مىفهمید كه آن آتش، آتش جهنم است و براى افرادى همچون شما آماده شده است و راه نجات و چارهاى نیست. این را بدانید كه در آن روز، دربارهى همهى نعمتهایى كه به شما بخشیده شده، مورد سؤال قرار خواهید گرفت:
﴿ثُمَّ لَتُسَۡٔلُنَّ يَوۡمَئِذٍ عَنِ ٱلنَّعِيمِ ٨﴾ [التكاثر: ۸].
«و آنگاه در آن روز درباره‌ی نعمت‌هایی که داشته‌اید، بازخواست خواهید شد».
در چنین روزى از آن همه نعمت و امكانات كه در اختیارتان قرار داده شده، سؤال خواهد شد. از شما پرسیده مىشود: چگونه از آن نعمتها استفاده كردید؟
این بازخواست و دادگاهى و محاكمه چه زمانى و در چه روزى اتفاق مىافتد؟