بندگى خدا

۵. ظنّ و گمان و تجسّس و غیبت

خداوند متعال پس از سفارش‏ها و دستوراتى كه ذكر شد، مسلمانان را امر مى‏كند كه همدیگر را غیبت نكنید و موظف هستند كه نسبت به هم مسایلى را رعایت كنند:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱجۡتَنِبُواْ كَثِيرٗا مِّنَ ٱلظَّنِّ إِنَّ بَعۡضَ ٱلظَّنِّ إِثۡمٞۖ وَ لَا تَجَسَّسُواْ وَلَا يَغۡتَب بَّعۡضُكُم بَعۡضًاۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمۡ أَن يَأۡكُلَ لَحۡمَ أَخِيهِ مَيۡتٗا فَكَرِهۡتُمُوهُۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ تَوَّابٞ رَّحِيمٞ ١٢﴾[الحجرات: ۱۲]. «ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌های بد بپرهیزید که بی‌شک برخی از گمان‌ها، گناه است. و به کنجکاوی و تجسس (در کارهای دیگران) نپردازید و از یکدیگر غیبت نکنید. آیا هیچ‌یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‌اش را بخورد؟ بی‌گمان از این کار نفرت دارید. و تقوای الله پیشه کنید. به یقین الله، توبه‌پذیر مهرورز است»اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! از بسیارى از گمان‏ها دورى كنید. بدون این‏كه كم و كیف مسئله‏اى را بدانید از این كه بگویید: فكر مى‏كنم ... بر حذر باشید؛ زیرا برخى از گمان‏ها گناه است؛ چون انسان را از مسیر سیر به سوى كمال و خوشبختى باز مى‏دارند. بنابراین بسیار از آن دورى كنید چرا كه ممكن است آن گمانى كه مى‏برید جزو گمان‏هایى باشد كه شما را از خوشبختى و سعادت دور كند. و از تجسّس برحذر باشید. یعنى اگر نسبت به برادر مسلمانى گمانى در دلتان ایجاد شد آن را دنبال نكنید و در مورد آن تحقیق نكنید؛ بلكه به همان حال بسنده كنید تا آن گمان را كم كم فراموش كنید. اگر هم از طریقى به عیب یكى از برادران دینى خود آگاه شدید، كارى كنید كه فقط خودتان از آن آگاه باشید و در غیاب او نزد دیگران در مورد آن صحبت نكنید تا فرد دیگرى به آن عیب پى نبرد؛ زیرا این مسائل (بدگمانى نسبت به برادر دینى، جاسوسى و دنبال عیب او بودن و لكّه‏دار كردن شخصیت او نزد دیگران) مانند این است كه فردى از شما گوشت برادر مُرده‌ی خود را بخورد. آیا كسى از شما دوست دارد چنین كارى كند؟ مسلماً خیر. بنابراین همان‏طور كه از انجام چنین عمل زشتى اكراه دارید، از این افعال زشت نیز دورى كنید: ﴿وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ﴾[الحجرات: ۱۲]. و از خدا بترسید و كارى نكنید كه گرفتار عذاب خدا شوید. و این را بدانید كه: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ تَوَّابٞ رَّحِيمٞ﴾[الحجرات: ۱۲]. به‏راستى خداوند بسیار توبه پذیر و بسیار مهربان است به شرط این كه به سوى او باز گردید و از این كارها دست بردارید. اگر به سوى خدا برگردید و نسبت به آن‏چه تا كنون انجام داده‏اید [یا از این به بعد گاه گاهى دچار آن مى‏شوید] توبه كنید، مطمئن باشید كه خداوند متعال توبه‏ى شما را مى‏پذیرد و به شما رحم مى‏كند و كارهاى پسندیده و اعمال صالحى را كه پس از توبه انجام مى‏دهید از شما مى‏پذیرد و به شما جزاى نیک خواهد داد.

پس از این سفارش‏ها، به این مطلب اشاره مى‏كند كه ارزش و احترام هر انسانى نزد خدا چه زن و چه مرد، از هر طایفه و قبیله‏اى كه باشد، تنها به درجه‏ى تقوا و ترسى است كه از خدا دارد. هر كس تقوا و ترس از خدا داشت، نزد خدا محترم و عزیز است و هر كس تقوا نداشته باشد محترم نیست. در میان متقین نیز هر كدام متقى‏تر باشد نزد خدا محترم‏تر و با ارزش‏تر است. [حجرات؛۱۳].