بندگى خدا

تفسير سوره‏ى ماعون

﴿أَرَءَيۡتَ ٱلَّذِي يُكَذِّبُ بِٱلدِّينِ ١﴾[الماعون: ۱]. «آیا آن فرد را ندیدى كه به روز جزا باور ندارد و آن را تكذیب مى‏كند؟».

اگر او را دیده‏اى بگو نظرت درباره‏ى او چیست و او را چگونه توصیف مى‏كنى؟ اگر هم او را ندیده‏اى و نمى‏شناسى پس خوب گوش كن كه شخصیت او را برایت توصیف كنیم.

[قبل از هر چیز این را بدان كه] چنین افرادى تنها شامل آنانى نیست كه بگویند قیامت و زنده شدن پس از مرگ وجود ندارد. اگر ایمان نداشتن به قیامت تنها در این خلاصه مى‏شد، منكرین قیامت بسیار اندک مى‏بودند. كافر شدن به قیامت و باور نداشتن به آن روز، تنها مشروط به این نیست كه كسى لفظاً مدعى انكار قیامت و منكر زنده شدن دوباره‏ى انسان باشد. هرگز چنین نیست. افراد بسیارى هستند كه مى‏گویند: قیامت وجود دارد و انسان بعد از مرگ دوباره زنده مى‏شود و محاكمه و محاسبه و بهشت و جهنم حق هستند و واقعیت دارند و نماز هم مى‏خوانند؛ اما در واقع به قیامت ایمان ندارند و خداوند آن‏ها را جزو كافرین محسوب مى‏كند.

﴿فَذَٰلِكَ ٱلَّذِي يَدُعُّ ٱلۡيَتِيمَ ٢ وَلَا يَحُضُّ عَلَىٰ طَعَامِ ٱلۡمِسۡكِينِ ٣﴾[الماعون:۲-۳]. «اوست که یتیم را با تحقیر و خشونت می‌راند. و به طعام دادن به بینوایان تشویق نمی‌کند».

اگر مى‏خواهى كسى را كه به روز قیامت ایمان ندارد بشناسى، این را بدان كه چنین فردى با تندى و عصبانیت با یتیم برخورد مى‏كند؛ یتیمى كه ضعیف است و باید از حق و حقوقش دفاع شود و در این زمینه نیاز به كمک دارد. چنین فردى با قشر ضعیف جامعه كه یتیم ضعیف‏ترین آن هاست بسیار بدرفتار است. او به جاى دفاع از حق و حقوق یتیم او را از حق خود نیز محروم مى‏كند. او نه تنها خود به فقیر و یتیم كمک نمى‏كند و به نیازمند غذایى نمى‏دهد، دیگران را نیز به این كار تشویق نمى‏كند. هر فردى كه این دو ویژگى را داشته باشد، یعنى نه فرد مهربانى باشد كه به یتیم و مسكین و فقیر توجه كند و دلسوز آن‏ها باشد و نه چنان احساس مسئولیتى داشته باشد كه از حق و حقوق یتیم دفاع كند و دیگران را به غذا دادن فقیر و مسكین تشویق كند، چنین شخصى اگر خود را مسلمان معرفى مى‏كند دروغ مى‏گوید گر چه نماز هم بخواند.

﴿فَوَيۡلٞ لِّلۡمُصَلِّينَ ٤﴾[الماعون: ۴]. «واى بر نماز گذاران». آنان كه داراى چنان صفات و ویژگى‏هایى هستند كه بیان شد.

﴿ٱلَّذِينَ هُمۡ عَن صَلَاتِهِمۡ سَاهُونَ ٥﴾[الماعون: ۵]. «که از نمازشان غافلند!» كسانى كه نماز مى‏خوانند؛ اما از نماز و حقیقت و روح آن غافلند و به این مطلب توجه ندارند كه وقتى نماز مى‏خوانند از خدا مى‏خواهند آنان را كمک كند و توفیق دهد تا به خوبى بندگى‏اش را به‏جاى آورند. آن‏ها نمى‏دانند كه بخشى از بندگى خدا این است كه انسان از حق و حقوق یتیم و ضعیفان جامعه دفاع كند و به فقیر و مسكین توجه داشته باشد. آن‏ها فراموش كرده‏اند كه بخشى از بندگى خدا این است كه انسان آن‏طور باشد و آن‏گونه رفتار كند كه خدا مى‏خواهد و مورد رضایت اوست و بخش دیگرش آن است كه انسان با مخلوقات خدا - جز آنان كه كافر هستند،- مهربان باشد و به‏طور شایسته و بایسته با آنان برخورد كند.

كسى كه نماز مى‏خواند ولى با یتیم و فقیر به گونه‏ى شایسته برخورد نمى‏كند چنین كسى از حقیقت و روح نمازى كه مى‏خواند غافل است و آن نماز هیچ سودى به حالش نخواهد داشت. نمازش فاقد حقیقت و روح است و تنها اعمال ظاهرى آن باقى مى‏ماند [كه بدون روح هیچ ارزشى نخواهند داشت].

﴿ٱلَّذِينَ هُمۡ يُرَآءُونَ ٦﴾[الماعون: ۶]. «كسانى كه ریا و خودنمایى مى‏كنند» و هدفشان از خواندن نماز این است كه خود را به دیگران نمازخوان معرفى كنند. این‏ها در نماز خواندنشان تنها در طلب چنین امرى هستند. هدفشان این نیست كه از خدا طلب یارى و كمک كنند تا آن‏ها را در انجام امر بندگى خود یارى و توفیق دهد؛ زیرا اگر هدفشان این مى‏بود یقیناً با یتیم و فقیر و مسكین آن‏گونه برخورد نمى‏كردند. آن‏ها تنها هدفشان از خواندن نماز ریاكارى است به همین خاطر است كه:

﴿وَيَمۡنَعُونَ ٱلۡمَاعُونَ ٧﴾[الماعون: ۷]. «و از دادن ابزار ضروری و عادی (و از کوچک‌ترین احسانی) به دیگران دریغ می‌ورزند» نمازگزاران ریاكار آن نعمت‏ها و امكاناتى را كه خداوند در دنیا و در خدمت بندگانش قرار داده تا همه از آن‏ها استفاده كنند، در جایى حبس كرده و مانع استفاده‏ى دیگران از آن‏ها مى‏شوند. انسان كافر از رسیدن این نعمت‏ها به دست مردم ممانعت مى‏كند. او آن‏ها را حبس و انبار مى‏كند و اجازه نمى‏دهد تا كسى از آن‏ها استفاده كند. چنین كسى به روز جزا ایمان ندارد و اگر به روز آخرت ایمان مى‏داشت احساس مسئولیت به او اجازه نمى‏داد كه این‏گونه رفتارى داشته باشد.

از خداوند متعال خواهانیم كه ما را جزو نمازگزاران واقعى قرار بدهد.