بندگى خدا

۴. عدم اسراف و زیاده‏روى (اعتدال و میانه‏روى)

این را بدان كه بخشش و توجه به دیگران، حد و حدودى دارد. همان‏طور كه انسان موظف است در این خصوص از بخل خوددارى كند، هم‏چنین باید از ضایع كردن نعمت و مال خوددارى نماید و در این میان حد وسط و اعتدال را رعایت كند؛ زیرا خداوند متعال میانه‏روى و اعتدال را دوست دارد و آنان كه این حدود را رعایت نمى‏كنند برادران شیاطین هستند و بر همگان نمایان است كه شیطان نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است. یعنى اگر مسیر اعتدال را رها كنى تو نیز هم‏چون شیطان خواهى شد: ﴿إِنَّ ٱلۡمُبَذِّرِينَ كَانُوٓاْ إِخۡوَٰنَ ٱلشَّيَٰطِينِۖ وَكَانَ ٱلشَّيۡطَٰنُ لِرَبِّهِۦ كَفُورٗا ٢٧﴾[الإسراء: ۲۷]. «بی‌گمان اسراف‌کنندگان، برادران شیاطین هستند و شیطان نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است».

﴿وَإِمَّا تُعۡرِضَنَّ عَنۡهُمُ ٱبۡتِغَآءَ رَحۡمَةٖ مِّن رَّبِّكَ تَرۡجُوهَا فَقُل لَّهُمۡ قَوۡلٗا مَّيۡسُورٗا ٢٨﴾[الإسراء: ۲۸]. «و اگر (به سبب تهیدستی و) به امید رحمت پروردگارت ناگزیر به رویگردانی از آنان شدی، پس به آنان سخن آسان (نرم و آمیخته با لطف) بگو» و اگر آنان كه بر تو حقى دارند (آنان كه ذكر كردیم) از تو درخواست كمک كردند و در آن هنگام چیزى نداشتى كه به آنان ببخشى و منتظر رحمت پروردگارت بودى تا چیزى به تو ببخشد و تو به آنان كمک كنى، در چنین مواقعى با آنان محترمانه و مهربانانه برخورد كن و سخن بگو و با چنین برخوردى آن‏ها را قانع و امیدوار كن تا چیزى به دست مى‏آورى و حقشان را ادا مى‏كنى.

﴿وَلَا تَجۡعَلۡ يَدَكَ مَغۡلُولَةً إِلَىٰ عُنُقِكَ وَلَا تَبۡسُطۡهَا كُلَّ ٱلۡبَسۡطِ فَتَقۡعُدَ مَلُومٗا مَّحۡسُورًا ٢٩﴾[الإسراء: ۲۹]. «و دستت را به گردن خویش مبند و آن‌چنان دست و دلباز مباش که نکوهیده و درمانده شوی».

خداوند متعال در این آیه انسان مسلمان را از بخل و از این كه به یكباره هر آن‏چه دارد ببخشد منع مى‏كند، و مى‏فرماید: هم‏چون انسانى مباش كه دستش را به گونه‏اى با زنجیر و طناب به گردنش بسته است كه قدرت انجام هیچ كارى را ندارد. این‏گونه مباش كه در راه خدا هرگز انفاق و بخشش نكنى و از نعمت‏هایى كه خدا به تو بخشیده است در راه او نبخشى. و همانند كسى هم مباش كه دستش را كاملاً باز كرده است. یعنى آن‏گونه مباش كه تمام ثروت و مالت را به یكباره ببخشى و از دست بدهى و بعد از آن بى‏چیز و درمانده شوى و چیزى برایت باقى نماند.

﴿إِنَّ رَبَّكَ يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقۡدِرُۚ إِنَّهُۥ كَانَ بِعِبَادِهِۦ خَبِيرَۢا بَصِيرٗا ٣٠﴾[الإسراء:۳۰]. «همانا پروردگارت، روزیِ هر که را بخواهد، فراخ و یا تنگ می‌گرداند. بی‌گمان او به بندگانش آگاه بیناست» در بخشش و انفاق مالت در راه خدا بخیل مباش و چنین تصور مكن كه اگر چیزى از مالت را در راه خدا بخشیدى آن را از دست مى‏دهى و دیگر به دست نمى‏آورى. این را بدان كه پروردگارت رازق است و اگر بخواهد به كسى چیزى ببخشد، این كار را انجام مى‏دهد و اگر بخواهد چیزى را از كسى بگیرد و به او نبخشد، حتماً بر انجام آن تواناست. علاوه بر این، تمام ثروت و مالت را یكباره نبخش؛ با این تصور كه اگر این كار را نكنى مردم از بین مى‏روند؛ زیرا صاحب و مالک مردم خداست و خدا بر اوضاع و احوال آن‏ها آگاه است و مى‏داند چه كسى به چه چیزى نیازمند است و خود به نیازمندان رسیدگى خواهد كرد. وظیفه‏ى تو این است كه اعتدال و میانه‏رو باشى.