صفات فعلی
علامه شنقیطی درباره‌ی صفات فعلی می‌گوید: صفات فعلی برای خالق و مخلوق در قرآن کریم بسیار بکار رفته‌اند و قطعاً صفات فعلی که برای خدا به کار رفته است، درشأن خالق و شایسته‌ی عظمت و بزرگی او هستند و صفات فعلی که برای خالق استعمال شده است با صفات فعلی مخلوقات تفاوت ریشه‌ای دارند و این صفات بشرح زیر می‌باشند:
۱- رزق: خداوند، خودش را با این صفت، توصیف می‌نماید و می‌فرماید:
﴿مَآ أُرِيدُ مِنۡهُم مِّن رِّزۡقٖ وَمَآ أُرِيدُ أَن يُطۡعِمُونِ٥٧ إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلرَّزَّاقُ ذُو ٱلۡقُوَّةِ ٱلۡمَتِينُ٥٨﴾ [الذاريات: ۵۷-۵۸].
«من از آنان درخواست هیچ گونه رزق و روزی نمی‌کنم و نمی‌خواهم که مرا خوراک دهند؛ تنها خداوند روزی‌رسان و صاحب قدرت و نیرومند است و بس».
﴿وَمَآ أَنفَقۡتُم مِّن شَيۡءٖ فَهُوَ يُخۡلِفُهُۥۖ وَهُوَ خَيۡرُ ٱلرَّٰزِقِينَ﴾ [سبأ: ۳۹].
«و هر چه را ـ در راه خدا ـ انفاق کنید، خداوند جای آن را پر می‌کند و او بهترین روزی دهندگان است».
﴿قُلۡ مَا عِندَ ٱللَّهِ خَيۡرٞ مِّنَ ٱللَّهۡوِ وَمِنَ ٱلتِّجَٰرَةِۚ وَٱللَّهُ خَيۡرُ ٱلرَّٰزِقِينَ﴾ [الجمعة: ۱۱].
«بگو: آنچه نزد الله ـ از فضل و ثواب ـ وجود دارد، بهتر از سرگرمی و بازرگانی است و خدا بهترین روزی‌رسان است».
و بعضی از مخلو قات را نیز به صفت رزق توصیف نموده است؛ چنانکه می‌فرماید:
﴿وَإِذَا حَضَرَ ٱلۡقِسۡمَةَ أُوْلُواْ ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينُ فَٱرۡزُقُوهُم مِّنۡهُ﴾ [النساء: ۸].
«و هرگاه خویشاوندان ـ فقیر شخص مرده ـ و یتیمان و مستمندان ـ غیر خویشاوند ـ بر تقسیم ـ ارث ـ حضور پیدا کردند، چیزی از آن اموال را بدانان بعنوان رزق بدهید».
﴿وَلَا تُؤۡتُواْ ٱلسُّفَهَآءَ أَمۡوَٰلَكُمُ ٱلَّتِي جَعَلَ ٱللَّهُ لَكُمۡ قِيَٰمٗا وَٱرۡزُقُوهُمۡ فِيهَا وَٱكۡسُوهُمۡ﴾ [النساء: ۵].
«اموال کم‌خردان را که در اصل اموال شما است به خود آنان تحویل ندهید؛ چرا که خداوند اموال را برایتان قوام زندگی گردانده است. از ـ ثمرات ـ آن، رزق و پوشاک ایشان را تهیه کنید».
﴿وَعَلَى ٱلۡمَوۡلُودِ لَهُۥ رِزۡقُهُنَّ وَكِسۡوَتُهُنَّ﴾ [البقرة: ۲۳۳].
«بر آن کسی که فرزند برایش متولّد شده ـ یعنی پدر ـ رزق و پوشاک مادران، لازم است».
بدون تردید، رازق بودن خداوند با رازق بودن مخلوقات متفاوت است همان‌گونه که ذات خالق با ذات مخلوق متفاوت است.
۲-عمل: خداوند خودش را در قرآن کریم به صفت فعل یعنی عمل متصف می‌نماید و می‌فرماید:
﴿أَوَ لَمۡ يَرَوۡاْ أَنَّا خَلَقۡنَا لَهُم مِّمَّا عَمِلَتۡ أَيۡدِينَآ أَنۡعَٰمٗا فَهُمۡ لَهَا مَٰلِكُونَ٧١﴾ [يس: ۷۱]
«مگر نمی‌بینند که برخی از آن چیزهایی که دست ما آفریده است، چهارپایانی است که برای انسان‌ها خلق کرده‌ایم و ایشان صاحب آنهایند؟».
خداوند همانطور که خود را به صفت عمل متصف نموده است، مخلوقات را نیز به صفت عمل توصیف نموده است؛ چنانکه می‌فرماید:
﴿إِنَّمَا تُجۡزَوۡنَ مَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ﴾ [الطور: ۱۶].
«شما تنها در برابر کارهایی که خودتان انجام داده‌اید، کیفر داده می‌شوید».
یقیناً عمل و فعل خالق با عمل و فعل مخلوق، تفاوت دارد، همان‌گونه که ذات خالق با ذات مخلوق تفاوت دارد.
۳-تعلیم: خداوند خودش را به عنوان تعلیم دهنده‌ی انسان‌ها معرفی می‌نماید و می‌فرماید:
﴿ٱلرَّحۡمَٰنُ١ عَلَّمَ ٱلۡقُرۡءَانَ٢ خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ٣ عَلَّمَهُ ٱلۡبَيَانَ٤﴾ [الرحمن: ۱-۴]
«خداوند مهربان، قرآن را تعلیم داد؛ انسان را آفرید؛ و به او بیان آموخت».
﴿ٱقۡرَأۡ وَرَبُّكَ ٱلۡأَكۡرَمُ٣ ٱلَّذِي عَلَّمَ بِٱلۡقَلَمِ٤ عَلَّمَ ٱلۡإِنسَٰنَ مَا لَمۡ يَعۡلَمۡ٥﴾ [العلق: ۳-۵].
«بخوان! پروردگار تو بزرگوارتر و بخشنده‌تر است؛ همان پروردگاری که به وسیله‌ی قلم تعلیم داد؛ و به انسان چیزهایی آموخت که آنها را نمی‌دانست».
﴿وَعَلَّمَكَ مَا لَمۡ تَكُن تَعۡلَمُۚ﴾ [النساء: ۱۱۳]. «و چیزهایی را به تو آموخت که تو نمی‌توانستی آنها را بیاموزی و بدانی».
بعضی از مخلوقش را نیز به صفت تعلیم، توصیف می‌نماید و می‌فرماید:
﴿هُوَ ٱلَّذِي بَعَثَ فِي ٱلۡأُمِّيِّۧنَ رَسُولٗا مِّنۡهُمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِهِۦ وَيُزَكِّيهِمۡ وَيُعَلِّمُهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ﴾ [الجمعة: ۲].
«خداوند آن ذاتی است که در میان انسان‌های درس نخوانده، پیغمبری را از میان خودشان برانگیخت و به‌سویشان گسیل داشت تا آیات خدا را برای‌شان بخواند و آنان را پاک بگرداند و به آنها کتاب ـ قرآن ـ و حکمت بیاموزد».
و در آیه زیر این وصف را برای خالق و مخلوق با هم آورده است:
﴿تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ ٱللَّهُۖ﴾ [المائدة: ۴].
«و شما بدان‌ها تعلیم می‌دهید از آنچه که خدا به شما آموخته است».
۴-إنباء: خبردادن: خداوند خودش را به خبردادن، توصیف نموده است و مخلوقاتش را نیز به إنباء وخبر دادن توصیف نموده و در آیه‌ی زیر هر دو را در این فعل باهم گرد آورده است و می‌فرماید:
﴿وَإِذۡ أَسَرَّ ٱلنَّبِيُّ إِلَىٰ بَعۡضِ أَزۡوَٰجِهِۦ حَدِيثٗا فَلَمَّا نَبَّأَتۡ بِهِۦ وَأَظۡهَرَهُ ٱللَّهُ عَلَيۡهِ عَرَّفَ بَعۡضَهُۥ وَأَعۡرَضَ عَنۢ بَعۡضٖۖ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِۦ قَالَتۡ مَنۡ أَنۢبَأَكَ هَٰذَاۖ قَالَ نَبَّأَنِيَ ٱلۡعَلِيمُ ٱلۡخَبِيرُ٣﴾ [التحريم: ۳].
«خاطرنشان ساز وقتی را که پیغمبر با یکی از همسرانش ـ به نام حفصه ـ رازی را در میان نهاد و او آن راز را ـ به عایشه ـ خبر داد و خداوند پیغمبرش را از این ـ افشای سرّ ـ آگاه ساخت. پیغمبر برخی از آن ـ رازگویی را ـ برای همسر رازگویش حفصه ـ بازگو کرد و از برخی دیگر خودداری نمود. هنگامی که همسرش را از آن مطّلع ساخت، او گفت: چه کسی تو را از این موضوع آگاه ساخته است؟ پیغمبر گفت: خداوند بس دانا و آگاه مرا با خبر نمود».
بسیار واضح و روشن است که متصف بودن خداوند به فعل إنباء و خبر دادن متفاوت است با فعل انبایی که وصف مخلوقات می‌باشد، همان‌گونه که ذات خداوند با ذات مخلوقات متفاوت است.
۵-ایتاء: اعطا نمودن
خداوند خودش را اعطا کننده معرفی نموده است؛ چنانکه می‌فرماید:
﴿يُؤۡتِي ٱلۡحِكۡمَةَ مَن يَشَآءُۚ﴾ [البقرة: ۲۶۹].
«فرزانگی را به هرکس که بخواهد ـ و شایسته ببیند ـ عطا می‌کند».
﴿وَيُؤۡتِ كُلَّ ذِي فَضۡلٖ فَضۡلَهُۥۖ﴾ [هود: ۳].
«و به هر صاحب فضیلت و احسانی پاداش فضیلت و احسانش را عطا می‌کند».
وآفریده‌هایش را نیز به عطا کننده توصیف نموده است؛ چنانکه می‌فرماید:
﴿وَءَاتَيۡتُمۡ إِحۡدَىٰهُنَّ قِنطَارٗا فَلَا تَأۡخُذُواْ مِنۡهُ شَيًۡٔاۚ﴾ [النساء: ۲۰].
«و اگر به یکی از آنان، مال فراوانی هم عطا کرده‌اید، برای شما درست نیست که چیزی از آن مال را از او بگیرید».
﴿وَءَاتُواْ ٱلنِّسَآءَ صَدُقَٰتِهِنَّ نِحۡلَةٗۚ﴾ [النساء: ۴].
«و مهریه‌های زنان را به عنوان هدیه‌ای خالصانه و فریضه‌ای الهی بدهید».
همان‌گونه که ملاحظه می‌نمایید خداوند متعال هم خودش را و هم مخلوقاتش را در قرآن کریم به عنوان عطا کننده توصیف نموده است؛ اما بدون هیچ‌گونه شک و تردیدی، عطای خالق با عطای مخلوق تفاوت زیادی دارد همچنانکه ذات خالق با ذات مخلوقات متفاوت است.