بزرگ‌ترین گناه و زشت‌ترین ستم
عبدالله ابن مسعود س می‌گوید: از رسول الله ص پرسیدم: چه گناهی نزد خداوند از همه‌ی گناهان بزرگتراست؟ فرمود: «أَنْ تَدْعُوَ لِلهِ نِدًّا وَهُوَ خَلَقَكَ» [۲۱۷].
(اینکه برای خدایی که تو را آفریده است، شریک قایل شوی).
خداوند متعال می‌فرماید:
﴿وَإِذۡ قَالَ لُقۡمَٰنُ لِٱبۡنِهِۦ وَهُوَ يَعِظُهُۥ يَٰبُنَيَّ لَا تُشۡرِكۡ بِٱللَّهِۖ إِنَّ ٱلشِّرۡكَ لَظُلۡمٌ عَظِيمٞ١٣﴾ [لقمان: ۱۳].
«یادآور شو زمانی را که لقمان در حالی که پسرش را پند می‌داد به او گفت: پسر عزیزم! چیزی و کسی را انباز خدا مکن؛ واقعاً شرک ستم بزرگی است».
﴿إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغۡفِرُ أَن يُشۡرَكَ بِهِۦ وَيَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَآءُۚ وَمَن يُشۡرِكۡ بِٱللَّهِ فَقَدِ ٱفۡتَرَىٰٓ إِثۡمًا عَظِيمًا٤٨﴾ [النساء: ۴۸].
«بی‌گمان خداوند ـ هرگز ـ شرک به خود را نمی‌بخشد؛ ولی گناهان جز آن را از هرکس که خود بخواهد، می‌بخشد. هر که برای خدا شریکی قایل گردد، گناه بزرگی را مرتکب شده است».
نوع دوم: شرک اصغر (کوچک)
اموری مانند ریای‌اندک، رفتار تصنعی برای رضایت مخلوقات و نداشتن اخلاص در عبادات، شرک اصغر بشمار می‌روند؛ گاهی یک شخص برای برآورده ساختن خواهشات درونی خویش، گاهی هم برای امور دنیوی و گاهی هم برای بدست آوردن پست و مقام، کاری را انجام میدهد؛ به این معنی که در اعمالش علاوه بر خداوند برای افراد دیگر یا چیزهای دیگر نیز بهره و نصیبی قرار میدهد. همچنین اموری مانند سوگند به غیر خدا و گفتن جملاتی مثل: «اگر تو و خدا بخواهید» یا «من جز تو و خدا کسی دیگر را ندارم»، همه‌ی این‌ها شرک اصغر بشمار می‌روند.
البته باید توجه داشت که چه بسا شرک اصغر هم بنابر نیت گویندهاش تبدیل به شرک اکبر می‌شود.
شرک اصغر اگر چه انسان را از دین خارج نمی‌کند؛ اما صاحبش بر لبه‌ی پرتگاه قرار میدهد و باعث نقص اجر و پاداش شخص می‌گردد و چه بسا که به طور کلی ثواب عملش را از بین می‌برد؛ در صحیح بخاری و صحیح مسلم به روایت از ابو موسی س آمده است که: مردی نزد نبی اکرم ص آمد و گفت: یک نفر برای بدست آوردن غنایم میجنگد و شخص دیگری برای شهرت میجنگد و دیگری برای دیدن مردم، میجنگد، کدام یک از این‌ها در راه خدا محسوب می‌شود؟ رسول الله ص فرمود: «مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللهِ هِىَ الْعُلْيَا فَهُوَ فِى سَبِيلِ اللهِ» [۲۱۸]. (کسی که برای اعلا و پیروزی دین خدا میجنگد، مبارزه و جهادش در راه خدا محسوب می‌گردد).
همچنین در صحیح مسلم آمده است که رسول الله ص به نقل از پروردگارش فرمود:
«أَنَا أَغْنَى الشُّرَكَاءِ عَن الشِّرْكِ، مَنْ عَمِلَ عَمَلًا أَشْرَكَ فِيهِ مَعِي غَيْرِي تَرَكْتُهُ وَشِرْكَهُ» [۲۱۹].
(من از همه‌ی شریک‌ها از شرک، بی نیازترم؛ پس هرکس که کاری انجام دهد و دیگری را در آن با من شریک گرداند، او را با شرکش رها می‌نمایم).
و در مسند احمد بن حنبل / آمده است که رسول الله ص فرمود: «إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ الشِّرْكُ الأَصْغَرُ». قَالُوا : يَا رَسُولَ اللهِ، وَمَا الشِّرْكُ الأَصْغَرُ؟ قَالَ: «الرِّيَاءُ»». (خطرناکترین چیزی که برای شما از آن بیم دارم، شرک اصغر است). صحابه عرض کردند: ای پیامبر خدا! شرک اصغر چیست ؟ فرمود: «ریا است». بیهقی در شعب الایمان آورده است که آنحضرت ص در ادامه فرمود: «إِنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَقُولُ يَوْمَ یُجَازِى الْعِبَادَ بِأَعْمَالِهِمْ: اذْهَبُوا إِلَى الَّذِينَ كُنْتُمْ تُرَاءُونَ بِأَعْمَالِكُمْ فِي الدُّنْيَا، فَانْظُرُوا هَلْ تَجِدُونَ عِنْدَهُمْ جَزَاءً وَخَیراً؟» [۲۲۰] (روزی که خداوند، پاداش اعمال بندگان را میدهد، به ریاکاران می‌گوید: نزد کسانی که در دنیا به خاطر آنان کار می‌کردید، بروید و ببینید که آیا نزد آنان، پاداش و خیری وجود دارد؟).
گفتنی است که در زمینه‌ی نهی از این نوع شرک، این آیه‌ی قرآن کریم نازل شده است:
﴿فَمَن كَانَ يَرۡجُواْ لِقَآءَ رَبِّهِۦ فَلۡيَعۡمَلۡ عَمَلٗا صَٰلِحٗا وَلَا يُشۡرِكۡ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدَۢا﴾ [الکهف: ۱۱۰].
«پس هرکس که خواهان دیدار خدای خویش است، باید کار شایسته انجام دهد و در پرستش پروردگارش، کسی را شریک نسازد».
[۲۱۷] صحیح بخاری و صحیح مسلم و نگا: مشکاة المصابیح (۱/۲۱) شماره (۴۹). [۲۱۸] صحیح بخاری (۶/۲۸) شماره (۲۸۱) و صحیح مسلم (۳/۱۵۱۲) شماره (۱۹۰۴). [۲۱۹] صحیح مسلم؛ نگا جامع الاصول (۴/۵۴۵) شماره (۲۶۵۱). [۲۲۰] نگا مشکاة المصابیح (۲/۶۸۷) شماره (۵۳۳۴).