صفات جامع خداوند
سپس علامه شنقیطی / به بیان صفات و ویژگی‌های جامع خداوند از قبیل علو، عظم، كِبَر، ملك، کبر،جبروت، عزت و قوت و امثال آنها می‌پردازد و می‌گوید:
۱-۲-۳- صفات علو، کبر و عظیم
خداوند متعال خودش را به این صفات متصف نموده و می‌فرماید:
﴿وَلَا ئَُودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡعَظِيمُ﴾ [البقرة: ۲۵۵].
«و نگهداری زمین و آسمان او را درمانده نمی‌سازد و او بلندمرتبه و سترگ است».
همچنین در توصیف خود به علو و کبر می‌فرماید:
﴿إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلِيّٗا كَبِيرٗا﴾ [النساء: ۳۴]. «بیگمان خداوند بلندمرتبه و بزرگ است».
﴿عَٰلِمُ ٱلۡغَيۡبِ وَٱلشَّهَٰدَةِ ٱلۡكَبِيرُ ٱلۡمُتَعَالِ٩﴾ [الرعد: ۹]
«خداوند، آگاه به امور غیبی و آشکار است و بزرگوار و والا می‌باشد».
وبعضی ازآفریده‌هایش را نیز به «عظیم» توصیف نموده است؛ چنانچه می‌فرماید:
﴿فَٱنفَلَقَ فَكَانَ كُلُّ فِرۡقٖ كَٱلطَّوۡدِ ٱلۡعَظِيمِ﴾ [الشعراء: ۶۳].
«دریا از هم شکافت و هر بخشی همچون کوهی عظیم گردید».
﴿إِنَّكُمۡ لَتَقُولُونَ قَوۡلًا عَظِيمٗا﴾ [الإسراء: ۴۰].
«واقعاً شما سخن بسیار عظیمی بیان می‌دارید».
﴿وَلَهَا عَرۡشٌ عَظِيمٞ﴾ [النمل: ۲۳]. «و او عرش بزرگی دارد».
همچنین خداوند متعال برخی از آفریده‌هایش را به صفت علو (بلند و والا) توصیف نموده است:
﴿وَرَفَعۡنَٰهُ مَكَانًا عَلِيًّا٥٧﴾ [مريم: ۵۷]. «ما او را به منزلت و مکانت والایی رساندیم».
﴿وَجَعَلۡنَا لَهُمۡ لِسَانَ صِدۡقٍ عَلِيّٗا﴾ [مريم: ۵۰].
«و آنان را نیکونام و بلندآوازه کردیم».
وبرخی از آفریده‌هایش را به «کبر» یعنی بزرگی توصیف نموده است:
﴿لَهُم مَّغۡفِرَةٞ وَأَجۡرٞ كَبِيرٞ﴾ [هود: ۱۱].
«بیگمان آنان، مغفرت و پاداش بزرگی دارند».
﴿قَالَ بَلۡ فَعَلَهُۥ كَبِيرُهُمۡ هَٰذَا﴾ [الأنبياء: ۶۳].
«شاید این بت بزرگ چنین کاری را کرده باشد!».
بدون تردید، اوصاف جامعی مانند علو، کبر و عظم که خداوند، خودش را بدان‌ها متصف نموده است با آن صفاتی که برای آفریده‌هایش قایل شده، بسیار تفاوت دارند؛ هم چنانکه ذات خداوند متعال با ذات مخلوقات متفاوت است. لذا باید دانست که هیچ مناسبتی میان صفات خالق و صفات مخلوق وجود ندارد، همان‌گونه که هیچ مناسبتی میان ذات خالق و ذات مخلوق وجود ندارد.
۴- صفت ملک (پادشاه)
خداوند متعال در قران کریم خودش را ملِک (پادشاه) نامیده است:
﴿يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِ ٱلۡمَلِكِ ٱلۡقُدُّوسِ ٱلۡعَزِيزِ ٱلۡحَكِيمِ١﴾ [الجمعة: ۱].
«آنچه که در آسمان‌ها و آنچه که در زمین وجود دارد، به تسبیح و تقدیس خداوند مشغول‌اند؛ آن خداوندی که پادشاه هستی است و از هر نقص و عیبی مبرا و پاک است و چیره با حکمت می‌باشد».
﴿فِي مَقۡعَدِ صِدۡقٍ عِندَ مَلِيكٖ مُّقۡتَدِرِۢ٥٥﴾ [القمر: ۵۵]
«در مجلس راستینی در پیشگاه پادشاه بزرگ و توانایی است».
همچنین خداوند متعال بعضی از آفریده‌هایش را پادشاه نامیده است:
﴿وَقَالَ ٱلۡمَلِكُ إِنِّيٓ أَرَىٰ سَبۡعَ بَقَرَٰتٖ سِمَانٖ﴾ [يوسف: ۴۳].
«پادشاه ـ مصر ـ گفت: من در خواب هفت گاو چاق را دیدم.....».
﴿وَقَالَ ٱلۡمَلِكُ ٱئۡتُونِي بِهِۦۖ﴾ [يوسف: ۵۰]. «پادشاه گفت: یوسف را نزد من بیاورید».
﴿وَكَانَ وَرَآءَهُم مَّلِكٞ يَأۡخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصۡبٗا﴾ [الکهف: ۷۹].
«سر راه آنان پادشاه ستمگری بود که همه‌ی کشتی‌ها را غصب می‌کرد و می‌برد».
﴿تُؤۡتِي ٱلۡمُلۡكَ مَن تَشَآءُ وَتَنزِعُ ٱلۡمُلۡكَ مِمَّن تَشَآءُ﴾ [آل عمران: ۲۶].
«تو هر که را بخواهی، پادشاهی می‌دهی و از هر کس که بخواهی، پادشاهی را بازپس می‌گیری».
اما ما باید بدانیم که خداوند متعال پادشاه واقعی است و پادشاهی وی شایسته‌ی کمال و جلال او می‌باشد. و پادشاهی مخلوقاتش نیز مناسب حال و فنا و درماندگی و نیاز آنان می‌باشد.
۵-۶-صفت جبروت و کبریاء
خداوند متعال خودش را جبار و متکبر نامیده است:
﴿ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡجَبَّارُ ٱلۡمُتَكَبِّرُۚ﴾ [الحشر: ۲۳].
«غالب و جبار والامقام و فرازمند است».
بعضی از آفریده‌هایش را نیز جبّار و متکبر نامیده است:
﴿كَذَٰلِكَ يَطۡبَعُ ٱللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ قَلۡبِ مُتَكَبِّرٖ جَبَّارٖ﴾ [غافر: ۳۵].
«این‌گونه خداوند بر هر دلی که متکبر و جبار باشد، مهر می‌نهد».
﴿وَإِذَا بَطَشۡتُم بَطَشۡتُمۡ جَبَّارِينَ١٣٠﴾ [الشعراء: ۱۳۰]
«و هنگامی که مجازات می‌کنید، از حدّ تجاوز می‌کنید و همچون جباران کیفر می‌دهید».
﴿أَلَيۡسَ فِي جَهَنَّمَ مَثۡوٗى لِّلۡمُتَكَبِّرِينَ﴾ [الزمر: ۶۰].
«مگر جایگاه متکبّران در دوزخ نیست؟».
﴿وَٱسۡتَفۡتَحُواْ وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٖ١٥﴾ [إبراهيم: ۱۵]
«و پیغمبران از پروردگارشان طلب پیروزی نمودند و همه‌ی جباران و عناد کنندگان دچار خسران گردیدند».
و هیچ شکی در این نیست که این صفاتی که خداوند خودش را بدان‌ها توصیف نموده است، با این صفاتی که برای آفریده‌هایش قایل شده است، متفاوتند همان‌گونه که ذاتش با ذات و ماهیت مخلوقات متفاوت است.
۷-صفت عزت
خداوند، خود را به صفت عزت آراسته و توصیف نموده است؛ چنانکه در قرآن کریم می‌فرماید:
﴿إِنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٞ﴾ [البقرة: ۲۲۰].
«بیگمان خداوند دارای عزت و با حکمت است».
﴿أَمۡ عِندَهُمۡ خَزَآئِنُ رَحۡمَةِ رَبِّكَ ٱلۡعَزِيزِ ٱلۡوَهَّابِ٩﴾ [ص: ۹]
«راستی مگر گنج‌های رحمت پروردگار بسیار با عزّت و بس بخشاینده تو در دست ایشان است؟».
بعضی از آفریده‌ها را نیز بدان، توصیف نموده است:
﴿قَالَتِ ٱمۡرَأَتُ ٱلۡعَزِيزِ ٱلۡـَٰٔنَ حَصۡحَصَ ٱلۡحَقُّ﴾ [يوسف: ۵۱].
«زن عزیز ـ مصر ـ گفت: هم اینک حق آشکار گردید».
﴿وَعَزَّنِي فِي ٱلۡخِطَابِ﴾ [ص: ۲۳].
«و او بر من در سخن چیره شده است».
همچنین این صفت را در آیه‌ی ذیل برای خودش و آفریده ها استعمال نموده است:
﴿وَلِلَّهِ ٱلۡعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِۦ وَلِلۡمُؤۡمِنِينَ﴾ [المنافقون: ۸].
«عزّت و قدرت از آن خدا و پیامبرش و مؤمنان است».
مسلم است که عزت خدا با عزت آفریده‌ها متفاوت است، همان گونه که ذاتش با ماهیت مخلوقات متفاوت است.
۸-صفت قوت
خداوند متعال خودش را به صفت «قوّت» توصیف نموده است:
﴿مَآ أُرِيدُ مِنۡهُم مِّن رِّزۡقٖ وَمَآ أُرِيدُ أَن يُطۡعِمُونِ٥٧ إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلرَّزَّاقُ ذُو ٱلۡقُوَّةِ ٱلۡمَتِينُ٥٨﴾ [الذاريات: ۵۷-۵۸].
«من از آنان نه درخواست هیچ گونه رزق و روزی می‌کنم و نه می‌خواهم که مرا خوراک دهند. تنها خدا روزی‌رسان و صاحب قدرت و نیرومند است و بس».
﴿وَلَيَنصُرَنَّ ٱللَّهُ مَن يَنصُرُهُۥٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾ [الحج: ۴۰].
«و به طور مسلم خدا یاری می‌دهد کسانی را که ـ با دفاع از آیین و معابد ـ او را یاری دهند. خداوند با قدرت و چیره است».
بعضی از آفریده‌ها را نیز به همین صفت، توصیف نموده است:
﴿وَيَزِدۡكُمۡ قُوَّةً إِلَىٰ قُوَّتِكُمۡ﴾ [هود: ۵۲].
«و نیرویی بر نیرویتان بیفزاید».
﴿۞ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن ضَعۡفٖ ثُمَّ جَعَلَ مِنۢ بَعۡدِ ضَعۡفٖ قُوَّةٗ ثُمَّ جَعَلَ مِنۢ بَعۡدِ قُوَّةٖ ضَعۡفٗا﴾ [الروم: ۵۴].
«خداوند همان کسی است که شما را از ـ چیزی سراپا ـ ضعف آفریده است و سپس بعد از این ضعف و ناتوانی قوّت و قدرت بخشیده است و آن گاه ضعف و پیری را جایگزین این قوّت و قدرت ساخته است».
و در آیه‌ی زیر، این وصف را هم برای خود و هم برای آفریده‌هایش آورده است:
﴿فَأَمَّا عَادٞ فَٱسۡتَكۡبَرُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ بِغَيۡرِ ٱلۡحَقِّ وَقَالُواْ مَنۡ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةًۖ أَوَ لَمۡ يَرَوۡاْ أَنَّ ٱللَّهَ ٱلَّذِي خَلَقَهُمۡ هُوَ أَشَدُّ مِنۡهُمۡ قُوَّةٗۖ وَكَانُواْ بَِٔايَٰتِنَا يَجۡحَدُونَ١٥﴾ [فصلت: ۱۵]
«و امّا قوم عاد در زمین به ناحق بزرگی فروختند و گفتند: چه کسی از ما قدرت بیشتری دارد؟ مگر آنان نمی‌دانستند که خداوندی که ایشان را آفریده است از آنان نیرومندتر است؟! آنان ـ بر اثر این پندار بی‌اساس ـ پیوسته آیه‌های ما را انکار می‌کردند و نمی‌پذیرفتند».