سبب نهم: غلو و افراط در بعضی افراد
از سبب‌های دیگر پیدا شدن بدعت‌ها غلو در تعظیم شیوخ و اشخاصی است که آن‌ها را به درجه‌ای که لیاقت آن را ندارد، می‌رسانند، بعضی از مردم این طور فکر می‌کنند که هیچ ولی از اولیا از فلان شخص بزرگتر وجود ندارد، و خیلی اوقات درِ ولایت را بر روی مردم به جز برای این افراد مشخص مسدود می‌کنند و اعلام می‌کنند غیر از آن‌ها ولی وجود ندارد، که این تفکر، تفکری باطل و اشتباه محض می‌باشد، و یک بدعت فاحش می‌باشد، چون امکان ندارد هیچ وقت امت‌های متأخر به منزلت و مقام متقدمین برسند، خوب‌ترین اهل قرن‌ها کسانی هستند که پیامبر جرا دیدند و به ایشان ایمان آوردند، بعد از آن‌ها کسانی هستند که بعد از آن‌ها می‌آیند به همین صورت ادامه پیدا می‌کند تا روز قیامت، قوی‌ترین مردمان در دین و اعمال و یقین، همان کسانی بودند که در اول اسلام بودند، سپس پیوسته تا آخر دنیا این سلسله کم‌کم دچار نقص و کاستی می‌شود، ولی نه به این معنی که کلاً از بین برود و چیزی نماند، بلکه لازم است که گروهی نسبت به آن اقدام کنند، به آن اعتقاد داشته باشند و به مقتضای آن عمل نمایند درست به همان صورت که گذشتگان بر آن بوده‌اند، چون اگر یک فرد متأخر از زمان اصحاب به اندازه کوه اُحُد [۸٩]طلا انفاق کند، هرگز به درجه و مقام اصحاب رسول‌الله جحتی به نصف آن‌ها هم نمی‌رسد، پس اگر در مسائل مادی و مال این طور باشد در سایر شعبه‌های ایمان نیز چنین است.
بعضی از مردم گمان می‌کنند که مثلاً فلان کس با حضرت محمد جدر مقام و منزلت مساوی و برابر است، و فقط فرقشان این است که این شخص برایش وحی نمی‌آید، مثل شیعه‌های امامی [٩۰].
اگر چنانچه غلو در دین و هجوم برای پیدا کردن مذهب و هلاک شدن در محبت بدعت‌ها نبود، عقل‌ها این چنین وسعت پیدا نمی‌کردند، ولی پیامبر جفرمود: «لتتبعن سنن من كان قبلكم شبراً بشبرٍ وذراعاً بذراعٍ...» [٩۱]. «بدون شک شما دنبال عادات و روش‌های کسانی که قبل از شما بوده‌اند می‌روید، و این راه و رسم‌های نادرست را وجب به وجب و متر به متر دنبال می‌کنید».
این گروه همانند مسیحی‌ها که در شخصیت حضرت عیسی ÷ غلو کردند و گفتند: الله مسیح پسر مریم است، و خداوند هم فرمود:
﴿قُلۡ يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ لَا تَغۡلُواْ فِي دِينِكُمۡ غَيۡرَ ٱلۡحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوٓاْ أَهۡوَآءَ قَوۡمٖ قَدۡ ضَلُّواْ مِن قَبۡلُ وَأَضَلُّواْ كَثِيرٗا وَضَلُّواْ عَن سَوَآءِ ٱلسَّبِيلِ٧٧﴾[المائدۀ: ٧٧].
«ای اهل کتاب به ناحق در دین خود راه افراط و تفریط مپوئید و از اهواء و امیال گروهی که پیش از این گمراه شده‌اند، و بسیاری را گمراه کرده‌اند و از راه راست منحرف گشته‌اند، پیروی نکنید».
پیامبر جهم می‌فرماید: «بیش از اندازه مرا تعریف و تمجید نکنید، همان طور که نصاری حضرت مسیح ÷را بیش از حد خود ستودند، بلکه بگویید، عبدالله و رسول جاو» [٩۲]،
غلو در اشخاص سبب شد که مسیحی‌ها بگویند عیسی خدا یا پسر خدا یا سومین خداست، خداوند می‌فرماید:
﴿لَقَدۡ كَفَرَ ٱلَّذِينَ قَالُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡمَسِيحُ ٱبۡنُ مَرۡيَمَ﴾[المائدة: ٧۲].
«بی‌گمان کسانی که می‌گویند: خدا همان مسیح پسر مریم است کافر شدند».
خداوند می‌فرماید:
﴿ٱتَّخَذُوٓاْ أَحۡبَارَهُمۡ وَرُهۡبَٰنَهُمۡ أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِ وَٱلۡمَسِيحَ ٱبۡنَ مَرۡيَمَ﴾[التوبۀ: ۳۱].
«یهودیان و ترسایان علاوه از خدا، علما دینی و پارسایان خود را هم به خدائی پذیرفته‌اند، مسیح پسر مریم را هم خدا می‌شمارند».
خداوند می‌فرماید:
﴿وَقَالَتِ ٱلنَّصَٰرَى ٱلۡمَسِيحُ ٱبۡنُ ٱللَّهِ﴾[التوبۀ: ۳۰].
«و مسیحی‌ها می‌گویند مسیح پسر خداست».
خداوند می‌فرماید:
﴿لَّقَدۡ كَفَرَ ٱلَّذِينَ قَالُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ ثَالِثُ ثَلَٰثَةٖۘ﴾[المائدۀ: ٧۳].
«بی‌گمان کافر شدند کسانی که می‌گویند: خداوند یکی از سه خدا است».
غلو چیزی است که یهود را وادار کرد بگویند عزیر پسر خداست.
خداوند می‌فرماید:
﴿وَقَالَتِ ٱلۡيَهُودُ عُزَيۡرٌ ٱبۡنُ ٱللَّهِ﴾[التوبۀ: ۳۰].
«یهودی‌ها گفتند عزیر پسر خداست».
غلو و افراط در اشخاص یکی از اسباب پیدا شدن بدعت هم در عصر و زمان قدیم و هم در عصر ما است و پیوسته ادامه پیدا خواهد کرد [٩۳].
[۸٩] نام کوهی است که غزوه اُحُد در سال ۳ هجری همانجا رخ داد، و فاصله آن با مدینه یک میل است، به معجم البلدان، (۱/۱۰٩) مراجعه شود. [٩۰] کسانی هستند که پیروان دوازده امام می‌باشند، که اکثر مذاهب شیعه جهان از آن منشعب می‌شوند، و معتقد هستند که امامت برای علی س ثابت می‌باشد، و نص بر آن دلالت دارد، و همین طور این نص برای حسن و بعداً حسین و الی آخر وجود دارد، هر امامی برای امام بعدی نصی می‌آورد، و به ۲۴ فرقه تقسیم شدند، امامت نزد آن‌ها رکنی از ارکان اسلام است. امامت منصب و مقامی از طرف خدا می‌باشد که مثل نبوت به هر کسی که دوست داشته باشد می‌دهد، و معتقد هستند که امام در ظاهر و باطن از هر گناه و خطا و نسیانی معصوم می‌باشد. و خوارق‌العادات را برای امام جایز می‌دانند، و می‌گویند علم امام هر چیزی را احاطه داده است، گمان می‌کنند اکثر اصحاب بعد از پیامبر جگمراه شده‌اند، و بعضی از فرقه‌های آن‌ها معتقد هستند علی س خدا است، بالای ابر سکونت دارد، صدای رعد و برق صدای اوست، و هر گاه صدای رعد و برق را بشنوند می‌گویند: السلام علیک یا امیرالمؤمنین، بعضی از فرقه‌ها هم مانند سبائی‌ها و بنانیه‌ها و خطابیه‌ها از اسلام خارج شدند. برای تفصیل بیشتر مراجعه شود به: اعتقادات فرق المسلمین والمشرکین ص: (۵۲- ۶۶)، و الفرق بین الفرق ص: (۳۸- ۵۴) و الملل والنحل از علامه شهرستانی ص: (۱۶۲- ۱٧۳). [٩۱] رواه البخاری فی صحیحه مع فتح الباری (۱۳/ ۳۰۰)، (کتاب اعتصام به کتاب و سنت، حدیث شماره: ٧۳۲)، صحیح مسلم مطبوع با شرح نووی (۱۶/ ۲۱٩) کتاب العلم، و لفظ حدیث از امام مسلم است. [٩۲] رواه البخاری فی صحیحه مع فتح الباری، (۶/۴٧۸)، حدیث شماره: (۳۴۴۵)، کتاب الأنبیاء. مسند امام احمد (۱/ ۲۳، ۲۴، ۲۵)، و سنن دارمی (۲/ ۳۲۰) کتاب الرقائق، و شرح السنة بغوی (۱۳/ ۲۴۶) کتاب الفضائل و گفته: این حدیث صحیح است. [٩۳] به اعتصام، (۱/۲۵۸-۲۵٩) مراجعه شود.