بحث اول: بعضی از آثار وارده در مورد این ماه
۱- ابوایوب سروایت می‌کند که پیامبر جفرموده است: «من صام رمضان ثم أتبعه ستاً من شوال فذلك صيام الدهر» [۶۵۱]. «هر کس ماه رمضان را روزه بگیرد، سپس به دنبال آن شش روز از ماه شوال را نیز روزه بگیرد مانند آن است که تمام سال را روزه گرفته باشد».
۲- عایشه لمی‌گوید: «كان النبي جيعتكف في العشر الأواخر من رمضان، فكنت أضرب له خباء فيصلي الصبح ثم يدخله، فاستأذنت حفصة عايشة أن تضرب خباء، فأذنت لـها فضربت خباء، فلما رأته زينب جحش ضربت خباء آخر، فلما أصبح النبي جرأي الأخبية فقال: ما هذا؟ فأخبر، فقال النبي جالبرّ ترون بهن؟ فترك الاعتكاف ذلك الشهر، ثم اعتكف عشراً من شوال» متفق علیه [۶۵۲]. «پیامبر جدر ده روز آخر ماه رمضان اعتکاف می‌کرد، عایشه می‌گوید) من خیمه و چادری برای او می‌زدم نماز صبح را می‌خواند سپس داخل آن خیمه می‌شد، حفصه از عایشه اجازه گرفت که او نیز برایش چادر بزند، او هم اجازه داد، او هم چادر و خیمه را بر پا کرد، هنگامی که زینب بنت جحش چادر و خیمه‌ای دیگری را دید، او نیز برای خویش خیمه‌ی زد. پیامبر جصبح که بیدار شد چادرها را دید و گفت: این چیست؟ به او خبر داده شد، فرمود آیا شما نیکی را در آن‌ها می‌بینید؟ آن ماه اعتکاف را ترک کرد، بعداً ده روز در ماه شوال اعتکاف نمود».
۳- ثوبان س از پیامبر جروایت می‌کند که فرمود: «من صام رمضان فشهر بعشرة أشهر، وصيام ستة أيام بعد الفطر فذلك تمام صيامه السنة» [۶۵۳]. «هر کس ماه رمضان را روزه بگیرد با ده ماه برابری می‌کند، و روزۀ شش روز بعد از عید فطر مانند روزه گرفتن تمام سال می‌باشد».
۴- عایشه لمی‌گوید: «تزوجني النبي جفي شوال، وأدخلت عليه في شوال، فأي نسائه كانت أحظي عنده مني» [۶۵۴] فکانت تستحب أن تدخل نساءها في شوال.«پیامبر جدرماه شوال با من ازدواج کرد، در ماه شوال خانۀ او رفتم، کدام یک از زنان او نزد پیامبر جاز من محبوب‌تر و والامقام‌تر بود. عایشه لدوست داشت که زنان دیگر پیامبر جهم در شوال به خانۀ پیامبر بروند».
۵- عبدالله بن مسلم القرشی از پدرش روایت می‌کند که می‌گوید: سؤال کردم - یا از پیامبر جدر مورد روزۀ تمام سال سؤال شد: ـ پیامبر جفرمود: «إن لأهلك عليك حقاً، صم رمضان والذي يليه، وكل اربعاء و خميس، فإذاً أنت قد صمت الدهر» [۶۵۵]. «خانوادۀ تو بر تو حق و حقوقی دارند، ماه رمضان و ماهی که به دنبال آن می‌آید را روزه بگیر، هر چهارشنبه و پنج‌شنبه را روزه بگیر، هر گاه چنین کردی مانند این است که تمام سال را روزه گرفته باشی».
۶- محمدبن ابراهیم می‌گوید: اسامه‌بن زید س ماه‌های حرام را روزه می‌گرفت، پیامبر جبه او گفت: «صم شوالاً فترك أشهر الحرام، ثم لم يزل يصوم شوالاً حتى مات» [۶۵۶]. «ماه شوال را روزه بگیر، و روزۀ ماه‌های حرام را ترک کن، سپس اسامه تا هنگام مرگ پیوسته ماه شوال را روزه گرفت».
٧- ابوعبید مولی ابن ازهر می‌گوید: روز عید با عمربن خطاب س بودم، فرمود: «هذان یومان نهی رسول الله جعن صيامهما: يوم فطركم من صيامكم، واليوم الآخر تأكلون فيه من نسككم» متفق علیه [۶۵٧]. «دو روز وجود دارد که پیامبر جاز روزه گرفتن آن‌ها نهی فرموده است: روز عید رمضان، و روز دیگر، روزی است که از قربانی‌هایتان می‌خورید یعنی عید قربان».
۸- ابی سعید خدری س می‌گوید: «نهي النبي جعن صوم يوم الفطر ويوم النحر...» متفق علیه [۶۵۸]. «پیامبر جاز روزه گرفتن روز عید رمضان و قربان نهی کرده است».
٩- ابوهریره س از پیامبر جروایت می‌کند: «أن رسول‌الله جنهي عن صيام يومين: يوم الأضحي ويوم الفطر» [۶۵٩]. «پیامبر جاز روزه گرفتن دو روز نهی کرده است: روز عید قربان و رمضان».
۱۰- عن انس‌بن مالک س قال: «قدم رسول‌الله جالـمدينة ولهم يومان يلعبون فيهما في الجاهلية، فقال: إن الله تبارك وتعالي قد أبدلكم بهما خيراً منهما يوم الفطر ويوم النحر» [۶۶۰]. انس‌بن مالک س می‌گوید: «پیامبر جوارد مدینه شد، در زمان جاهلیت اهل مدینه دو روز داشتند که در آن بازی و شادی می‌کردند، پیامبر جفرمود: خداوند به جای این دو روز، دو روز خوب‌تر و بهتر را برای شما قرار داده است روز عید رمضان و عید قربان)».
۱۱- ابن عمر بمی‌گفت: «من اعتمر في أشهر الحج: في شوال، أو في ذي‌القعده، أو في ذي‌الحجة ...» [۶۶۱]. «هر کس در ماه‌های حج، عمره را انجام دهد: در ماه شوال، ذی‌القعده ذی‌الحجه ...» الی آخر سخن او.
۱۲- ابن عباس س می‌گوید: «أشهر الحج التي ذكر الله تعالي: شوال، ذوالقعده، وذوالحجة ...» [۶۶۲]. «ماه‌های حج که خداوند آن‌ها را بیان کرده است عبارتند از: ماه شوال، ذوالقعده و ذوالحجه ...».
در مورد شب عید فطر و روز آن حدیث‌های موضوع و نادرستی وارد شده‌اند، از جمله:
حدیث: «أن من صلي ليلة الفطر مائة ركعة، يقرأ في كل ركعة الحمد مرة، وقل هو الله أحد عشرة مراتٍ ... الخ» [۶۶۳]. «هر کس شب عید فطر یکصد رکعت نماز بخواند، در هر رکعت سورۀ حمد را یک مرتبه، و قل هو‌الله احد را ده مرتبه بخواند ... الی آخر حدیث».
حدیث: «من صلى يوم الفطر بعدما يصلى عيده أربع ركعات، يقرأ في أول ركعة بفاتحة الكتاب ... فكأنما قرأ كل كتابٍ نزله الله على أنبيائه ...» [۶۶۴]. «هر کس روز عید فطر بعد از آن که نماز عیدش را به جا آورد، چهار رکعت نماز بخواند، در اولین رکعت سورۀ فاتحه قرائت کند ... مثل این است که تمام کتاب‌هایی که خداوند برای پیامبران فرستاده است خوانده باشد».
حدیث: «من السنة اثنتا عشرة ركعة بعد عيد الفطر، وسِتّ ركعات بعد عيد الأضحي» [۶۶۵]. «سنت است بعد از عید فطر دوازده رکعت نماز خوانده شود، و بعد از عید قربان شش رکعت خوانده شود».
حدیث: «من أحيا الليالي الأربع وجبت له الجنة: ليلة التروية، وليلة عرفة، وليلة النحر، وليلة الفطر» [۶۶۶]. «هر کس چهار شب را شب زنده‌داری و به عبادت بپردازد بهشت برای او واجب می‌گردد: شب هشتم ذی‌الحجه، شب عرفه، شب عید قربان، شب عید رمضان».
حدیث: «من صام صبيحة يوم الفطر فكأنما صام الدهر» [۶۶٧]. «هر کس صبح روز عید فطر روزه بگیرد مثل این است که تمام سال را روزه گرفته باشد».
[۶۵۱] رواه احمد فی مسنده، (۵/۴۱٧) و رواه مسلم فی صحیحه، (۲/۸۲۲)، حدیث شماره (۱۱۶۴) و رواه ابوداود، (۲/۸۱۲) کتاب الصوم، و گفته: حدیثی حسن صحیح است، و سنن ابن ماجه، کتاب الصیام، حدیث شماره: ۱٧۱۶، و سنن دارمی، کتاب الصوم، باب صیام السته من شوال، و صحیح ابن خزیمه، حدیث شماره: ۲۱۱۴. [۶۵۲] رواه البخاری فی صحیحه مع فتح الباری، (۴/۲٧۵)، حدیث شماره (۲۰۲۳) و مسلم فی صحیحه، حدیث شماره (۱۱٧۳). [۶۵۳] رواه احمد فی مسنده، (۵/۲۸۰) و رواه ابن حبان فی صحیحه، حدیث شماره (٩۲۸) و رواه ابن ماجه فی سننه، (۱/۵۴٧)، حدیث شماره (۱٧۱۵) و سنن دارمی، کتاب الصوم، باب صیام السته من شوال، و صحیح ابن خزیمه، حدیث شماره: ۲۱۱۵. [۶۵۴] رواه احمد فی مسنده، (۶/۵۴) و رواه مسلم فی صحیحه، (۲/۱۰۳٩)، حدیث شماره (۱۴۲۳)، و سنن ترمذی، ابواب النکاح، حدیث شماره: ۱۰٩٩ و گفته: این حدیث حسن صحیح است، و سنن نسائی، کتاب النکاح، باب التزویج فی شوال، وسنن ابن ماجه، کتاب النکاح، حدیث شماره: ۱٩٩۰. [۶۵۵] رواه ابن ماجه فی سننه، (۱/۵۵۵)، حدیث شماره (۱٧۴۴) بوصیری در زوائد ابن ماجه، (۲/٧۸) می‌گوید مردان سند مورد اطمینان هستند ولی نظرهایی وجود دارد. [۶۵۶] همان منبع. [۶۵٧] رواه البخاری فی صحیحه مع فتح الباری، (۴/۲۳٩)، حدیث شماره (۱٩٩۱) و رواه مسلم فی صحیحه، کتاب الصیام، حدیث شماره (۱۱۳٧). [۶۵۸] رواه البخاری فی صحیحه مع فتح الباری، (۴/۲۳٩)، حدیث شماره (۲) و مسلم فی صحیحه، کتاب الصیام، حدیث شماره (۱۱۳٧). [۶۵٩] رواه البخاری فی صحیحه مع فتح الباری، (۴/۲۴۰)، حدیث شماره (۱٩٩۳) و مسلم فی صحیحه، کتاب الصیام، حدیث شماره (۱۱۳٧)، و لفظ حدیث از مسلم است. [۶۶۰] رواه احمد فی مسنده، (۳/۱۰۳) و رواه ابوداود فی سننه، (۱/۶٧۵)، حدیث شماره (۱۱۳۴) و رواه النسائی فی سننه، (۳/۱٧٩) کتاب العیدین، و مستدرک حاکم، کتاب العیدین، و گفته: این حدیث صحیح بر شرط شیخین است اما آن را روایت نکرده‌اند. [۶۶۱] رواه مالک فی الموطأ، (۱/۳۴۴)، کتاب حج، حدیث شماره (۶۲) و رواه البخاری فی صحیحه، (۲/۱۵۰) کتاب الحج، باب: ۳۳ و گفته‌ی ابن عمر را تعلیقا ذکر کرده: ماه‌های حج شوال، ذوالقعده و ده روز از ذوالحجه است. [۶۶۲] رواه البخاری فی صحیحه، (۲/۱۵۴)، کتاب حج باب (۳٧)، از طریق ابی کامل فضیل بن حسین تعلیقا، ابن حجر در فتح الباری ۳/ ۴۳۴ گفته: احتمال دارد امام بخاری این حدیث را از ابی کامل روایت نموده باشد زیرا ایشان ابو کامل را ملاقات کرده‌اند. [۶۶۳] ابن جوزی در موضوعات، (۲/۱۳۰-۱۳۱) شوکانی در فوائد، حدیث شماره: (۱۴٩) این حدیث را موضوع گفته‌اند. [۶۶۴] ابن جوزی در موضوعات،(۲/۱۳۱-۱۳۲) شوکانی در فوائد، حدیث (۱۵۰) این حدیث را موضوع گفته‌اند. [۶۶۵] شوکانی در فوائد المجموعه، ص (۵۲)، حدیث شماره (۱۵۱) این حدیث را موضوع گفته‌اند. [۶۶۶] ابن جوزی در العلل المتناهیه، (۲/٧۸) و البانی در سلسلة الأحادیث الضعیفة والموضوعة، حدیث (۵۲۲) این حدیث را موضوع گفته‌اند. [۶۶٧] ابن جوزی در العلل (۲/۵٧) می‌گوید: این حدیث صحیح نیست. می‌گویم: این حدیث مخالف احادیث صحیح و ثابت از جناب رسول الله جمی‌باشد که آن حضرت از روزه گرفتن در روز عید فطر و روز عید قربان نهی فرموده‌اند.