بازنگری در معانی قرآن

﴿ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيم﴾.

در ترجمۀ کلمۀ «اِهدِنَا» برخی از مترجمان نوشته‌اند: ما را «ره نما [۱۶]» و بعضی دیگر ترجمه کرده‌اند: ما را «راهبر باش [۱۷]» و این معنا درست‌تر است زیرا کسی نباید انتظار داشته باشد که خدای تعالی پس ‌از قرآن ‌مجید کتابی فرو فرستد و مسلمانان را ره ‌نمایی کند! چرا که قرآن‌کریم خود بهترین رهنمای‌ خداوندی ‌است چنان‌که فرمود: ﴿إِنَّ هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانَ يَهۡدِي لِلَّتِي هِيَ أَقۡوَمُ﴾[الإسراء: ۹]. «همانا این قرآن به درست‌ترین راه رهنمایی می‌کند». أمّا آنچه در سورۀ فاتحه از خداوند جهانیان درخواست می‌داریم، رهبری برای پیمودن راه است نه رهنمایی بدان راه که به وسیلۀ قرآن مجید صورت می‌پذیرد. به‌ عبارت دیگر: قصد ما از «اِهدِنَا» مفهوم «إرائۀ طَریق» نیست بلکه «إیصال إلَی المطلوب» است. ما درپی «هدایت تشریعی» نیستیم، درخواست «هدایت تکوینی» را داریم تا خداوند رحمان و رحیم، ما را دستگیری فرماید به یاری او راه راست را طی کنیم. بنابر این ترجمۀ «راهبر باش» از «ره نما باش» به مقصود نزدیک‌تر است.

أمّا از کلمۀ «صراط» که در تمام قرآن به صورت مفرد آمده، مقصود «شاهراه» یا «طریق اصلی» است که همۀ انبیاء خدا †بر آن طریق رفته‌اند ﴿صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ﴾نه راه‌های فرعی که در شرایع گوناگون به شکل‌های مختلف تشریع شده است. چنان‌که در سورۀ مائده می‌فرماید: ﴿لِكُلّٖ جَعَلۡنَا مِنكُمۡ شِرۡعَةٗ وَمِنۡهَاجٗا﴾[المائدة: ۴۸]. «برای هر أمّتی از شما راه و روشی را مقرّر داشتیم» و راه اصلی همان طریق بندگی خدا است‌که فرمود: ﴿وَأَنِ ٱعۡبُدُونِيۚ هَٰذَا صِرَٰطٞ مُّسۡتَقِيمٞ٦١﴾[یس: ۶۱]. «مرا بندگی کنید که اینست راه راست».

[۱۶] به ترجمۀ آقای مهدی إلهی قمشه‌ای نگاه کنید. [۱۷] به ترجمۀ آقای حسین استادولی نگاه کنید.