بازنگری در معانی قرآن

﴿وَٱتَّخَذُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ ءَالِهَةٗ لِّيَكُونُواْ لَهُمۡ عِزّٗا٨١ كَلَّاۚ سَيَكۡفُرُونَ بِعِبَادَتِهِمۡ وَيَكُونُونَ عَلَيۡهِمۡ ضِدًّا٨٢﴾[مريم: ۸۱-۸۲]. نزاع معبودان و عبادتگران!

از دو آیۀ فوق، آیۀ نخستین به ‌لحاظ معنا مورد اختلاف نیست و می‌فرماید:

«(مشرکان) غیر از خدا معبودهایی گرفته‌اند برای این‌که آن‌ها مایۀ عزّت‌شان شوند». ولی در ترجمۀ دوّمین آیه، اختلافی دیده می‌شود و به ‌نظر نویسنده، برخی از مترجمان ـ بدون توجّه به شواهد قرآنی ـ دچار اشتباه شده‌اند و گمان کرده‌اند مفهوم آیۀ شریفه اینست که در روز رستاخیز مشرکان، عبادت معبودهای خود را انکار می‌نمایند و با آنان ضدّیّت نشان می‌دهند. در حالی‌که مقصود آیۀ کریمه، بر عکس این معنا است و می‌فرماید در آینده (روز رستخیز) معبودهای مشرکان به انکار و مخالفت با عبادت آن‌ها می‌پردازند و به ضدّیّت با ایشان بر می‌خیزند! در اینجا مناسب است که چند نمونه از ترجمه‌های قرآن را در موافقت با معنای نخست بیاوریم و سپس مفهوم صحیح آیۀ شریفه را بیشتر توضیح دهیم:

یکی از مترجمان مشهور قرآن در ترجمۀ آیۀ مزبور مرقوم داشته است: «چنین نیست! بلکه بزودی ازپرستش خدایان باطل روی بگردانند وبه خصومت آن‌ها برخیزند [۲۳۹]». مترجم دیگری می‌نویسد: «هرگز! بزودی به عبادت آن معبودان کافرخواهند شد و مخالف آنان می‌گردند [۲۴۰]». سوّمی نوشته است: «نه چنین است! بزودی ازعبادت‌ آن‌ها سر برتابند و به‌ مخالفت‌شان برخیزند [۲۴۱]». چهارمی مرقوم داشته: «نه چنان بُوَد! منکر خواهند شد پرستش معبودان خود را، و خواهند شد بر ایشان ستیزنده [۲۴۲]»....

امّا به نظر دقیق، آیۀ شریفه مفهوم دیگری را می‌رساند و ضمیر در «سَيكفُرُونَ» به «آلِهَۀً» باز می‌گردد چنان‌که زمخشری در کشّاف گوید: «وَالضَّمِيرُ فِي سَيكفُرُونَ لِلآلـهَةِ أي سَيجحَدُونَ عِبادَتَهُم وَينكرُونَها» [۲۴۳]و آیۀ مزبور از ضدّیّت معبودها با پرستندگان خود سخن می‌گوید (نه بالعکس) به قرینۀ این‌که کلمۀ «ضِدّاً» در آیۀ کریمه مقابل کلمۀ «عِزّاً» آمده است و نشان می‌دهد که برخلاف پندار مشرکان، معبودهای آنان سر انجام مایۀ عزّت ایشان نمی‌شوند بلکه به مخالفت و دشمنی با آن‌ها برمی‌خیزند و ذلّت و خواری را برای آنان می‌خواهند. در حقیقت آیۀ مورد بحث، مفهومی را می‌رساند که در آیات دیگر قرآن مکرّر آمده است چنان‌که در سورۀ شریفۀ أحقاف می‌خوانیم:

﴿وَمَنۡ أَضَلُّ مِمَّن يَدۡعُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَن لَّا يَسۡتَجِيبُ لَهُۥٓ إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَهُمۡ عَن دُعَآئِهِمۡ غَٰفِلُونَ٥ وَإِذَا حُشِرَ ٱلنَّاسُ كَانُواْ لَهُمۡ أَعۡدَآءٗ وَكَانُواْ بِعِبَادَتِهِمۡ كَٰفِرِينَ٦﴾[الأحقاف: ۵-۶].

یعنی: «کیست گمراه‌تر از آن کس که غیر از خدا کسی را می‌خواند که تا روز رستاخیز بدو پاسخ نمی‌دهد و آن‌ها از دعای ایشان بی‌خبرند * و هنگامی که این مردم محشور شوند، آن‌ها دشمنان ایشان خواهند شد و عبادت‌شان را انکار می‌کنند».

و نیز در سورۀ بقره می‌فرماید:

﴿إِذۡ تَبَرَّأَ ٱلَّذِينَ ٱتُّبِعُواْ مِنَ ٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُواْ وَرَأَوُاْ ٱلۡعَذَابَ وَتَقَطَّعَتۡ بِهِمُ ٱلۡأَسۡبَابُ١٦٦﴾[البقرة: ۱۶۶].

یعنی: «آنگاه که پیشوایان از کسانی که آنان را پیروی کردند، بیزاری می‌جویند و عذاب را می‌بینند و پیوندهای میان‌شان قطع می‌گردد».

و همچنین در سورۀ مبارکۀ فاطر آمده است:

﴿وَٱلَّذِينَ تَدۡعُونَ مِن دُونِهِۦ مَا يَمۡلِكُونَ مِن قِطۡمِيرٍ١٣ إِن تَدۡعُوهُمۡ لَا يَسۡمَعُواْ دُعَآءَكُمۡ وَلَوۡ سَمِعُواْ مَا ٱسۡتَجَابُواْ لَكُمۡۖ وَيَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ يَكۡفُرُونَ بِشِرۡكِكُمۡۚ وَلَا يُنَبِّئُكَ مِثۡلُ خَبِيرٖ﴾[فاطر: ۱۳-۱۴].

یعنی: «کسانی که غیر از خدا، آن‌ها را می‌خوانید مالک پوستۀ هسته‌ خُرمایی نیستند * اگر آن‌ها را بخوانید، دعای شما را نمی‌شنوند و اگر هم بشنوند به شما پاسخ نمی‌دهند و روز رستاخیز شرک شما را انکار خواهند کرد و هیچ کس مانند آن‌که با خبر است تو را آگاهی نمی‌دهد».

با توجّه به‌ رهنمایی‌های قرآن کریم، آیۀ مورد بحث را بدین صورت باید ترجمه نمودکه: «چنین نیست! آن معبودان (در روز رستخیز) عبادت ایشان را انکار خواهند کرد و مخالف آنان خواهند بود».

***

[۲۳۹] به ترجمۀ قرآن، اثر آقای مهدی إلهی قمشه‌ای بنگرید. [۲۴۰] به ترجمۀ قرآن، اثر آقای داریوش شاهین نگاه کنید. [۲۴۱] به ترجمۀ قرآن، اثر آقای عبدالمحمّد آیتی بنگرید. [۲۴۲] به ترجمۀ قرآن، اثر محدّث دهلوی نگاه کنید. [۲۴۳] تفسیر کشّاف، ج۳، ص۴۱.