﴿قُل لَّوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَا تَلَوۡتُهُۥ عَلَيۡكُمۡ وَلَآ أَدۡرَىٰكُم بِهِۦۖ فَقَدۡ لَبِثۡتُ فِيكُمۡ عُمُرٗا مِّن قَبۡلِهِۦٓۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ١٦﴾[يونس: ۱۶]. خطای صَرفی!
این آیۀ شریفه از آیاتی است که به سوابق پیامبر اسلام صاشاره دارد و پیشینۀ وی را نشانه‌ای بر درستی ادّعای او می‌شمرد زیرا که پیامبر صمدّت چهل سال قبل از رسالتش درمیان قوم خود زندگی کرد و در خلال سال‌های مزبور، هیچ کس دربارۀ مباحث قرآنی کمترین سخنی از وی نشنید که اگر وحی خداوندی در کار نبود و قرآن مجید کار خود او بود قطعاً در آن مدّت، بخشی از مباحث قرآن را ـ لاأقلّ در میان نزدیکانش ـ مطرح می‌نمود. پس منشأ نزول آیات را بر نفس مطهّر وی در جای دیگری باید جستجو کرد.
متأسّفانه برخی از مترجمان قرآن در بر گردان فارسی این آیۀ مهمّ، دچار خطا شده‌اند و معنای جملۀ «وَلا اَدرَيكم بِهِ» را در نیافته‌اند و چنین پنداشته‌اند که کلمۀ «اَدرَيكم» صیغۀ متکلّم وحده از فعل مضارع است که با ضمیر «کُم» همراه شده! در حالی که کلمۀ مزبور، صیغۀ مفرد غائب از فعل ماضی است که به مفعول «كم» تعلّق گرفته و اگر فعل متکلّم مضارع بود، به‌شکل «اُدرِيكم» می‌آمد. بنابر این ترجمۀ صحیح آیۀ شریفه چنین است که: «بگو اگر خدا خواسته بود، این قرآن را برشما نمی‌خواندم و نه او از آن آگاهتان می‌ساخت همانا عُمری را پیش از قرآن در میان شما بسر بردم پس آیا اندیشه نمی‌کنید؟».
همان‌گونه که گفته شد چندتن از مترجمان قرآن در اینجا به خطای صَرفی افتاده‌اند چنان‌که یکی از ایشان می‌نویسد: «بگو اگر خدا می‌خواست من آن را بر شما تلاوت نمی‌کردم و شما را از آن آگاه نمی‌ساختم [۱۸۴]»! (و البتّه جملۀ اخیر درست نیست). دیگری نوشته است: «من قرآن را بر شما تلاوت نمی‌کردم و نه شما را از آن باخبر می‌ساختم [۱۸۵]»! سوّمی مرقوم داشته است: «بگو اگر خواسته بود خدای، نخواندمی آن را برشما و نه اعلام کرده بودم شما را به آن [۱۸۶]»! چهارمی ترجمه نموده است: «بگو اگر خدا می‌خواست من تلاوت نمی‌کردم آن را برای‌تان و نمی‌نمودم از آن آگاهتان [۱۸۷]»! پنجمی نوشته است: «بگو (ای رسول) اگر خدا نخواستی هرگز بر شما تلاوت این قرآن نمی‌کردم و شما را به احکام و حقایق آن آگاه نمی‌ساختم [۱۸۸]»!
به طوری‌که ملاحظه شد تمام این ترجمه‌ها، فعل ماضی «اَدرَیکُم» را صیغۀ متکلّم وحده از مضارع گمان کرده‌اند و گرفتار اشتباه شده‌اند با آنکه در قرآن کریم همین کلمه مکرّر به صورت «أدرَيك» آمده و مترجمان مزبور آن را به خوبی می‌شناسند. در عین حال، مایۀ مسرّت است که نویسندگانی هم در ترجمۀ آیۀ مورد بحث راه خطا نپیموده و مفهوم آن را به درستی بازگو کرده‌اند.
***
[۱۸۴] به ترجمۀ قرآن، اثر آقای عبدالمحمّد آیتی نگاه کنید. [۱۸۵] به ترجمۀ قرآن، اثر آقای محمد باقر بهبودی (باعنوان معانی القرآن) ص۲۱۲ بنگرید. [۱۸۶] به ترجمۀ قرآن، اثر آقای مصباح زاده بنگرید. [۱۸۷] به ترجمۀ قرآن، اثر آقایان محمّد باقر حجّتی و عبدالکریم بی‌آزار شیرازی (در تفسیر کاشف، ج۶، ص۹۱) نگاه کنید. [۱۸۸] به ترجمۀ قرآن، اثر آقای مهدی إلهی قمشه‌ای بنگرید.