بازنگری در معانی قرآن

﴿وَلَوۡ جَعَلۡنَٰهُ مَلَكٗا لَّجَعَلۡنَٰهُ رَجُلٗا وَلَلَبَسۡنَا عَلَيۡهِم مَّا يَلۡبِسُونَ٩﴾[الأنعام: ۹]. به اشتباه افکندن یا لباس پوشاندن؟!.

در سورۀ شریفۀ انعام از قول کافران آمده که گفتند: لَولا اُنزِلَ عَلَيهِ مَلَكیعنی: چرا بر او (پیامبر) فرشته‌ای (آشکار) فرو فرستاده نشده است؟!. خدای تعالی بدین ایراد، دو پاسخ در قرآن کریم داده است. یکی آنکه اگر فرشته‌ای فرستاده بودیم و باز هم ایشان ایمان نمی‌آورند، مستحق هلاکت می‌شدند ﴿وَلَوۡ أَنزَلۡنَا مَلَكٗا لَّقُضِيَ ٱلۡأَمۡرُ ثُمَّ لَا يُنظَرُونَ﴾[الأنعام: ۸]. پاسخ دوّم همانست که در آیۀ نهم از همین سوره می‌خوانیم و یکی از مترجمان مشهور آن را چنین ترجمه نموده است: «و چنانچه فرشته‌ای نیز به رسالت فرستیم هم او را به صورت بشری در آوریم و بر آنان همان لباس که مردمان پوشند بپوشانیم [۱۴۶]»! مترجم دیگر مرقوم داشتـه: «و اگر می‌گرداندیم او را فرشته‌ای، هر آینه می‌گرداندیم او را مردی و هر آینه می‌پوشاندیم بر ایشان آنچه می‌پوشند [۱۴۷]»!.

برخی از مفسّران جدید نیز متأسّفانه شبیه همین ترجمه را در تفسیر خود آورده و نوشته‌اند: و اگر او (پیامبر) را فرشته‌ای قرار می‌دادیم، او را به صورت مردی در می‌آوردیم و همان لباسی را که مردم می‌پوشند بر آنان می‌پوشاندیم [۱۴۸]»!.

خطای این مترجمان از آنجا ناشی شده که فعل «لَبِسنا» را به جای «لَبَسنا» به فتح باء ترجمه کرده‌اند و لَبَسنا (که از مصدر لَبس می‌آید) چون با کلمۀ «عَلی» قرین شود معنای «خلط و اشتباه» می‌دهد، نه معنای جامه پوشاندن که مصدرش «لُبس» به ضمّ اوّل بوده و در آیۀ شریفه نیامده است. ابن منظور در معجم «لسان‌العرب» می‌نویسد: اللُّبسُ بِالضَّمِّ: مصدرُ قولِکَ لَبِستُ الثَّوبَ. واللَّبسُ بِالفَتحِ مصدرُ قولِکَ لَبَستُ عَلَیهِ الأمرَ: خَلَطتُ [۱۴۹].

و آنگاه (ابن منظور) آیۀ شریفه را چنین توضیح می‌دهد:

«كانَ رُؤَساءُ الكفّارِ يلبِسُونَ عَلي ضَعَفَتِهِم فِي أمرِ النَّبِي صفَقالُوا هَلّا اُنزِلَ عَلَينا ملَك؟ قالَ اللهُ تَعالي: وَلَو أنزَلنا مَلَكاً فَرَأوهُ (يعني الـمَلَك) رَجُلاً لَكانَ يلحَقُهُم فِيهِ مِنَ اللَّبسِ مِثلَ ما لـحِقَ ضَعَفَتَهُم مِنه» [۱۵۰]«سران کفّار امر پیامبر ص را بر ضعفای خود مشتبه می‌کردند و می‌گفتند: چرا بر ما فرشته‌ای فرو فرستاده نشده است؟ خدای تعالی در پاسخ ایشان فرمود: و اگر فرشته‌ای فرو فرستاده بودیم و آن‌ها، فرشتۀ مزبور را به صورت مردی می‌دیدند، نظیر همان اشتباه بدانان می‌رسید که به ضعفای ایشان رسیده است». یعنی باز هم کافران می‌گفتند: این مرد، بشری همانند ما است و فرشته نیست! بنابر این، جملۀ «لَلَبَسنا عَلَیهِم ما یَلبِسُون» را لازمست بدین صورت ترجمه کرد که: «بر ایشان همان اشتباهی را فراهم می‌آوردیم که هم اکنون در آن اشتباه هستند». پس سخن از جامه بر تن کردن در اینجا مطرح نیست که لزومی در گفتن آن نبوده است زیرا که اگر فرشتۀ خداوند، به صورت مردی درآید و به‌سوی قومی فرستاده شود، البتّه با پیکر عریان نخواهد آمد! و ذکر این‌که «جامۀ مردمان بر تن وی می‌پوشانیم» سخنی حشو و زائد شمرده می‌شود و در خور کلام خداوند نیست.

باید اذعان نمود: نخستین کس از مترجمان جدید قرآن که این نکته را به خوبی دریافته، شاد روان ابوالقاسم پاینده بوده است. وی در مقدّمۀ زیبای خود بر ترجمه‌اش معنای صحیح «لبس» را یاد آور شده و سپس مترجمانی چند بر شیوۀ او رفته‌اند و بحَمد الله تعالی، آیۀ شریفه را بدرستی ترجمه کرده‌اند.

***

[۱۴۶] به ترجمۀ آقای إلهی قمشه‌ای نگاه کنید. [۱۴۷] به ترجمۀ آقای شیخ عبّاس مصباح زاده بنگرید. [۱۴۸] به تفسیر کاشف (اثر آقای محمّدباقر حجّتی و آقای بی‌آزار شیرازی) ج۳، ص ۲۸۰ نگاه کنید. [۱۴۹] لسان‌العرب، ج۶، ص ۲۰۲. [۱۵۰] لسان العرب، ج۶، ص ۲۰۴.