امام بخاری (۱۹۴- ۲۰۶هجری)
وی، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره بن بردزبه جعفی می‌باشد. امام بخاری، به‌طور مطلق استاد حفاظ و امام المحدثین است. او در روز جمعه ۱۳ شوال ۱۹۴ هجری در بخارا چشم به جهان گشود. هنوز ده سال از عمرش نگذشته بود که به حفظ حدیث روی آورد و در جستجوی حدیث به مشهورترین شهرهای علمی آن زمان مسافرت نمود. چنانچه خودش می‌گوید: به شام و مصر رفتم و دوبار به جزیره و چهار بار نیز عازم بصره شدم و شش سال در حجاز اقامت نمودم. بارها به کوفه و بغداد مسافرت کردن و نزد محدثین رفتم.
نام هیچ شیخی از محدثین به گوشش نمی‌رسید، مگر اینکه آهنگ او می‌کرد، او را می‌آزمود و از او سؤال می‌نمود. در حفظ، قدرت حافظه و درک علل اسانید و متون آن نابغه روزگار بود.
ماجرای بخاری در بغداد زمانی که علمای آن سرزمین، قصد امتحان او را داشتند، مشهور است و بیانگر میزان حفظ و امامتش در این فن می‌باشد.
خداوند متعال در برابر صبر، بردباری و تحمل مشقت‌های سفر و سختی‌های راه فراگیری سنت، وی را در دنیا سربلند گردانید و همواره عموم مسلمانان از او به خیر و خوبی یاد می‌کنند. محمود بن ناظر بن سهل شافعی می‌گوید: من به بصره، شام، حجاز و کوفه رفتم و با علمای آن دیار دیدار نمودم. هرگاه از محمد بن اسماعیل بخاری یاد می‌شد، آنها، وی را بر خود ترجیح می‌دادند.
یک بار بخاری از شیخ خود اسحاق بن راهویه شنید که خطاب به شاگردانش گفت: ای کاش کتاب مختصری از احادیث صحیح رسول الله ججمع آوری می‌نمودید.
امام بخاری می‌گوید: «این سخن استاد در قلبم نشست و از آن پس به جمع آوری جامع صحیح پرداختم».
امام بخاری شانزده سال تمام به جمع آوری و تصحیح کتاب خود مشغول بود. وی هرگاه می‌خواست حدیثی در کتابش بگنجاند، غسل می‌نمود و دو رکعت نماز می‌خواند و سپس استخاره و طلب خیر می‌کرد.
او، هیچ حدیثی در کتاب خود نیاورده مگر آنکه از ثبوت صحت آن از رسول اکرم جبا سند متصل، همراه با ثبوت عدالت، قدرت حفظ راویان و ملاقات رجال آن، مطمئن شده است.
امام بخاری درمورد رجال حدیث به امکان معاصر بودن شاگرد با شیخ، اکتفا نکرد؛ بلکه ثبوت سماع و ثبوت ملاقات را نیز شرط قرار داد. به همین دلیل است که کتاب بخاری نخستین کتابی است که در حدیث دارای شروط دقیق و حساس می‌باشد و از احادیث ضعیف و حسن خالی است و فقط احادیث صحیح را در خود دارد.
امام بخاری کتابش را مطابق ابواب فقهی ترتیب داده و در استنباط‌هایش دارای نظری ژرف و عمیق است. به همین جهت احیاناً توافق عناوین ابواب با احادیث موجود در ابواب، پیچیده به نظر می‌رسد. بسا اوقات خواننده حدیثی را در بابی می‌بیند که اصلاً در ذهنش خطور هم نکرده است که این حدیث در این باب باشد.
ضمناً بخاری، تعلیقاتی نیز در کتاب خود بر احادیث موقوف، معلق، فتاوای صحابه و تابعین و دیدگاههای علما افزوده است.
چنانچه ابن حجر در مقدمه فتح الباری می‌گوید: تعداد احادیث صحیح بخاری با مکررات و بدون معلقات، متابعات و موقوفات ۷۳۹۷ حدیث می‌باشد که بدون تکرار احادیث متصل، به ۲۶۰۲ حدیث می‌رسد.
امام بخاری پس از اتمام و تصحیح کتابش، آن را به امام احمد و ابن معین و ابن مدینی عرضه نمود؛ آنها، به صحت تمام احادیث آن به استثنای چهار حدیث، شهادت دادند.
عقیلی می‌گوید: در آن چهار حدیث نیز نظر امام بخاری ترجیح دارد.
از آن پس شهرت بخاری در آفاق پیچید و مردم از مسافت‌های طولانی جهت فرا گرفتن آن، آهنگ او کردند، تا آنجا که جمعاً حدود صدهزار نفر کتاب بخاری را رد و بدل نمودند و نسخه‌هایش در شهرهای اسلامی منتشر گردید و مردم به حفظ، خواندن، شرح و تلخیص آن پرداختند. در واقع تألیف کتاب الجامع الصحيح توسط امام بخاری، شادی‌بخش‌ترین خبر برای محافل علمی آن زمان بشمار می‌رفت.
ذهبی می‌گوید: کتاب صحیح بخاری از مهمترین و بهترین کتاب‌های جهان اسلام بعد از کتاب الله است. اگرکسی برای شنیدن آن، مسافت هزار فرسنگ را بپیماید، ارزش دارد.
حفاظ حدیث بر۱۱۰ حدیث از احادیث بخاری انگشت گذاشته‌اند که از این میان ۳۲ حدیث را مسلم نیز تخریج کرده است.
حافظ ابن حجر در مقدمه کتابش پیرامون این احادیث می‌گوید: «البته تمام احادیث مزبور مورد طعن نمی‌باشد. با این تفصیل که جواب اغلب آنها داده شده و در بعضی از آنها احتمال برطرف کردن ایراد وجود دارد و در تعداد اندکی از پاسخ‌های ارائه شده، تکلف و اشتباهاتی دیده می‌شود».
بررسی دقیق احادیث مورد انتقاد، نشان می‌دهد که انتقاد، بر اصل حدیث نیست و صرفاً ظاهری می‌باشد که ناشی از احتیاط و دقت عمل علماست؛ مانند اعتراض بر حدیثی مبنی بر اینکه مرسل است. در حالی که ظاهراً مرسل است و در واقع، اتصالش مورد اتفاق علما می‌باشد.
مثلاً حدیثی را بعضی از راویان به صورت مرسل روایت نموده اند؛ همان حدیث توسط معاصرین راوی، به صورت متصل روایت شده است. البته امام بخاری در چنین مواردی هر دو روایت را ذکر می‌نماید تا شبهه مرسل بودن از روایت اول را برطرف کند. ابن حجر در مقدمه خود در این زمینه بحث مفصلی دارد.
هم‌چنین حفاظ حدیث، ۸۰ تن از رجال بخاری را مورد نقد قرار داده‌اند که اکثر آنها، شیوخ و اساتید امام بخاری هستند؛ کسانی که امام با آنها ملاقات نموده و با آنها مجالست داشته و بر احوال و اخلاق آنها از همه آگاه‌تر بوده است.
به هر حال یکی از دلایلی که مانع تأثیر انتقادات به رجال و یا متن احادیث بخاری می‌باشد، مقبولیت آن نزد علمای امت به عنوان صحیح‌ترین کتاب بعد از کتاب خداست. البته علما در اینکه تمام احادیث موجود در بخاری، قطعی است و یا خیر، اختلاف نظر دارند.
ابن صلاح به قطعی بودن صحت احادیث بخاری معتقد است؛ اما امام نووی می‌گوید: هرچند احادیثش از لحاظ صحت، دارای درجه والایی هستند، ولی باز هم مفید ظن و گمان می‌باشند و جمهور نیز همین نظریه را دارند.
سرانجام امام بخاری در سال۲۵۶ هجری چشم از جهان فرو بست.
جالب توجه است که علمای اسلام بعد از قرآن به هیچ کتابی هم‌چون کتاب بخاری اهتمام و توجه نکردند، تا آنجا که آمار شروح، مختصرها و شرح حال رجال وی به رقم خیلی بالایی رسیده و همین کافی است که فقط تعداد شرح‌هایش بیش از ۸۲ شرح می‌باشد.
چهار شرح ذیل از مشهورترین شروح بخاری هستند:
۱- التنقيح، اثر بدرالدین زرکشی (۷۹۴هـ)
۲- فتح الباری، اثر شیخ الاسلام ابن حجر (۸۵۲هـ) که مشهورترین و مفیدترین شرح بخاری است.
۳- عمدة القاری، اثر علامه عینی حنفی (۸۵۵ هـ).
۴- التوشيح اثر جلال الدین سیوطی (۹۱۱هـ)