۳۴- باب الوصية بالنساء
باب توصیه به رعایت حال زنان
قال الله تعالی:
﴿وَعَاشِرُوهُنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِ﴾[النساء: ۱۹].
«با زنان به‌خوبی معاشرت کنید».
وقال تعالی:
﴿وَلَن تَسۡتَطِيعُوٓاْ أَن تَعۡدِلُواْ بَيۡنَ ٱلنِّسَآءِ وَلَوۡ حَرَصۡتُمۡۖ فَلَا تَمِيلُواْ كُلَّ ٱلۡمَيۡلِ فَتَذَرُوهَا كَٱلۡمُعَلَّقَةِۚ وَإِن تُصۡلِحُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ ٱللَّهَ كَانَ غَفُورٗا رَّحِيمٗا١٢٩﴾[النساء: ۱۲۹].
«شما هرگز نمی‌توانید (از نظر محبت قلبی یا برخورد) میان زنان خود عدالت (کامل) برقرار کنید، اگرچه بر آن حریص باشید، ولی تمام توجه خود را به آن زنانتان که بیشتر دوست دارید، معطوف نکنید، چنان که دیگری را به صورت زن معلقه‌ای (که نه دارای شوهر است و نه بیوه است) درآورید. و اگر با عدل و برابری با آنان رفتار و پرهیزگاری کنید، خداوند آمرزند و مهربان است».
۲۷۳- «وعن أبي هريرة سقال: قال رسولُ اللَّه ص: «اسْتوْصُوا بِالنِّساءِ خيْراً، فإِنَّ الـمرْأَةَ خُلِقَتْ مِنْ ضِلَعٍ، وَإِنَّ أَعْوجَ ما في الضِّلعِ أَعْلاهُ، فَإِنْ ذَهبتَ تُقِيمُهُ كَسرْتَهُ، وإِنْ تركتَهُ، لمْ يزلْ أَعوجَ، فاستوْصُوا بِالنِّسَاءِ»» متفقٌ عليه.
وفي رواية في الصحيحين: «الـمرْأَةُ كالضلعِ إِنْ أَقَمْتَها كسرْتَهَا، وإِنِ استَمتعْت بِهَا،اسْتَمتعْت وفِيها عَوجٌ».
وفي رواية لـمسلمٍ: «إِنَّ الـمرْأَةَ خُلِقتْ مِن ضِلَعٍ، لَنْ تَسْتقِيمَ لكَ علَى طريقةٍ، فَإِنْ استمتعْت بِهَا، اسْتَمتَعْتَ بِهَا وفِيها عَوجٌ، وإِنْ ذَهَبْتَ تُقيمُها كسرتَهَا، وَكَسْرُهَا طلاقُها».
قولُهُ: «عوجٌ» هو بفتح العين والواو.
۲۷۳. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «به وصیت من در مورد خوشرفتاری با زنان توجه و آن را رعایت کنید، زیرا زن از دنده‌ی کج آفریده شده است و کج‌ترین محل دنده، بلندترین نقطه‌ی آن است، اگر بخواهی آن را راست کنی، می‌شکند و اگر آن را به‌خود واگذاری و ترک کنی، همچنان کج می‌ماند؛ پس توصیه‌ی من (پیشه کردن خوشخویی و صبر) در مورد زنان را قبول و رعایت کنید»» [۳۱۱].
در روایتی دیگر در صحیحین آمده است: «زن مانند دنده‌ی کج است، اگر او را راست کنی، آن را می‌شکنی و اگر (در همان حال) از وی بهره‌مند شوی، بهره‌مند شده‌ای، در حالی که کجی باقی است».
در روایتی دیگر از مسلم آمده است: «زن از دنده‌ای خلق شده که هرگز با هیچ روشی به دست تو راست نمی‌شود، پس اگر (با همان حال) از وی بهره بگیری، بهره گرفته‌ای و کجی او باقی است و اگر بخواهی او را راست کنی، می‌شکند و شکستش، طلاق اوست».
۲۷۴- «وعن عبد اللَّه بن زَمْعَةَ س، أَنه سمعَ النبيَّ صيخْطُبُ، وذكَر النَّاقَةَ والَّذِى عقَرهَا، فقال رسول اللَّه ص: ﴿إِذِ انْبعث أَشْقَاهَا﴾انْبعثَ لَـها رَجُلٌ عزِيزٌ، عارِمٌ منِيعٌ في رهْطِهِ ثُمَّ ذكَرَ النِّساءَ، فَوعظَ فِيهنَّ، فَقالَ: «يعْمِدُ أَحَدكُمْ فيجْلِدُ امْرأَتَهُ جلْد الْعَبْدِ فلَعلَّهُ يُضاجعُهَا مِنْ آخِر يومِهِ» ثُمَّ وَعَظهُمْ في ضحكهِمْ مِن الضَّرْطَةِ وقال: «لِمَ يضحكُ أَحَدَكُمْ مِمَّا يفعلُ؟»» متفق عليه.
«وَالْعارِمُ» بالعين الـمهملة والراءِ: هُو الشِّرِّيرُ الـمُفْسِد، وقولُه: «انبعثَ»، أَيْ: قَامَ بسرعة.
۲۷۴. «از عبدالله بن زمعه سروایت شده است که از پیامبر صشنید که خطبه می‌فرمود و از «شتر صالح» و کسی که آن را پی کرد، سخن راندند و فرمودند:
﴿إِذِ ٱنۢبَعَثَ أَشۡقَىٰهَا١٢﴾[الشمس: ۱۲].
«زمانی که بدبخت‌ترین شخص طائفه‌ی ثمود برای کشتن ناقه به سرعت بلند شد».
او مردی بسیار مهم و شرور و مفسد و بلند مرتبه در میان طایفه‌اش بود»؛ سپس به ذکر زنان پرداخت و در مورد آنها موعظه فرمود و ادامه داد: «یکی از شما بلند می‌شود و زنش را مانند بنده‌ی زرخرید کتک می‌زند (حال آن‌که) شاید در آخر همان روز، با او همخوابگی کند»؛ آن‌گاه مردم را در مورد خندیدنشان به ضرطه (بادی که با صدا از شکم خارج می‌شود) اندرز دادند و فرمودند: «چرا یکی از شما عملی را که از خود او نیز سر می‌زند، (تمسخر می‌کند) و به آن می‌خندد؟»» [۳۱۲].
۲۷۵- «وعن أبي هريرة سقال: قال رسول اللَّه ص: «لا يَفْرَكْ مُؤْمِنٌ مُؤْمِنَةً إِنْ كَرِه مِنها خُلقاً رضِيَ مِنْها آخَرَ» أَوْ قَالَ: «غيْرَهُ»» رواه مسلم.
وقولُهُ: «يفْركْ» هو بفتحِ الياءِ وإِسكانِ الفاءِ معناه: يُبغضُ، يقَالُ: فَركَتِ الـمرْأَةُ زَوْجَهَا، وفَرِكَهَا زَوْجُها، بكسر الراءِ، يفركُها بفتحهَا: أَيْ: أَبغضهَا، واللَّه أعلم.
۲۷۵. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «نباید مؤمن از زن مؤمنه‌اش) متنفر باشد، چرا که اگر از یکی از رفتارهایش بدش بیاید، به یک رفتار دیگرش (یا فرمودند: غیر آن رفتار) خشنود خواهد بود»» [۳۱۳].
۲۷۶- «وعن عَمْرو بنِ الأَحْوَصِ الجُشميِّ سأَنَّهُ سمِعَ النبي صفي حَجِّةِ الْوَداع يقُولُ بعد أَنْ حَمِدَ اللَّه تعالى، وَأَثنَى علَيْهِ وذكَّر ووعظَ، ثُمَّ قال: «أَلا واسْتَوْصوا بِالنِّساءِ خَيْراً، فَإِنَّمَا هُنَّ عَوانٍ عَنْدَكُمْ لَيْس تمْلكُونَ مِنْهُنَّ شَيْئاً غيْرَ ذلِكَ إِلاَّ أَنْ يأْتِينَ بِفَاحشةٍ مُبيِّنةٍ، فإِنْ فَعلْنَ فَاهْجُروهُنَّ في الـمضَاجعِ، واضْربُوهنَّ ضَرْباً غيْر مُبرِّحٍ، فإِنْ أَطعنَكُمْ فَلا تبْغُوا عَلَيْهِنَّ سبيلا، أَلا إِنَّ لَكُمْ عَلَى نِسائِكُمْ حَقًّا، ولِنِسائِكُمْ عَلَيْكُمْ حقًّا، فَحَقُّكُمْ عَلَيْهنَّ أَن لا يُوطِئْنَ فُرُشكمْ منْ تَكْرهونَ، وَلا يأْذَنَّ في بُيُوتكمْ لِـمن تكْرهونَ، أَلا وحقُّهُنَّ عَلَيْكُمْ أَن تُحْسنُوا إِليْهنَّ في كِسْوتِهِنَّ وَطعامهنَّ»» رواه الترمذى وقال: حديث حسن صحيحٌ [۳۱۴].
قوله ص«عوانٍ» أَيْ: أَسِيرَاتٌ، جـمْعُ عانِيةٍ، بِالْعَيْنِ الـمُهْمَلَةِ، وهى الأَسِيرَةُ، والْعانِي: الأَسِيرُ. شَبَّهَ رسول الله صالـمرْأَةَ في دُخُولَـهَا تحْتَ حُكْم الزَّوْجِ بالأَسيرِ «والضرْبُ الـمُبرِّحُ»: هُوَ الشَّاقُّ الشديدُ، وقوله ص: «فَلا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً» أَيْ: لا تَطلُبوا طرِيقاً تحْتجُّونَ بِهِ عَلَيْهِنَّ وَتُؤذونـهنَّ بِهِ، والله أعلم.
۲۷۶. «از عمرو بن احوص جشمی سروایت شده است که او در حجةالوداع از پیامبر صشنید که بعد از آن که حمد و ثنا فرمود و تذکر داد و پند و موعظه کرد، فرمود: «آگاه باشید و در مورد زنانتان توصیه‌ی خیر مرا قبول کنید؛ زیرا آنان اسیرانی [۳۱۵]در دست شما هستند و شما مالک هیچ چیز از آنها جز آن (پیوند زناشویی و حفظ مال و ناموسشان) نیستید، مگر این که کار آشکاری (مانند نشوز و نافرمانی و سوء معاشرت) انجام دهند، که اگر چنین کردند، از همبستری با آنها دوری کنید و (اگر مطمئن بودید که تأثیری دارد) آرام و غیر شدید آنان را بزنید، اگر مطیع شدند، دیگر به ضرر ایشان راهی (برای ایراد و اشکال‌تراشی و آزار و زدنشان) در پیش نگیرید و اقدامی نکنید؛ آگاه باشید! شما بر زنان خود حقی دارید و زنانتان نیز بر شما حقی دارند؛ حق شما بر ایشان این است که فرش شما را برای کسانی که نمی‌خواهید پهن نکنند [۳۱۶]و کسانی را که دوست ندارید، به خانه‌ی شما راه ندهند و حق ایشان بر شما آن است که در فراهم آوردن لباس و غذا (و نیازهای دیگر زندگی آنها و معاشرت) از آنها دریغ نکنید»».
۲۷۷- «وعن مُعَاويَةَ بنِ حَيْدةَ سقال: قلتُ: يا رسول اللَّه ما حَقُّ زَوْجَةِ أَحَدنَا عَلَيْهِ؟ قال: «أَن تُطْعمَها إِذَا طَعِمْتَ، وتَكْسُوهَا إِذَا اكْتَسيْتَ ولا تَضْربِ الْوَجهَ، وَلا تُقَبِّحْ، ولا تَهْجُرْ إِلاَّ في الْبَيْتِ»»حديثٌ حسنٌ رواه أَبو داود وقال: معنى «لا تُقَبِّحْ» أَى: لا تقُلْ قَبَّحَكِ الله.
۲۷۷. «از معاویه بن حیده سروایت شده است که گفت: به پیامبر صعرض کردم: ای رسول خدا! حق زن یکی از ما بر شوهرش چیست؟ فرمودند: «این است که اگر غذایی خوردی، او را نیز سهیم کنی و اگر خود لباسی پوشیدی، برای او هم لباس تهیه کنی و به (سر و) صورت او نزن و او را زشت نشمار و به او حرف زشت مزن و دشنام مده و جز در خانه، (از او) دوری نگیر»» [۳۱۷].
۲۷۸- «وعن أبي هريرة س، قال: قال رسول اللَّه ص: «أَكْمَلُ المُؤْمنين إِيمَاناً أَحْسنُهُمْ خُلُقاً، وَخِياركُمْ خيارُكم لِنِسَائِهِم»»رواه التِّرمذي وقال: حديثٌ حسنٌ صحيحٌ.
۲۷۸. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «کامل‌ترین مؤمنان از جهت ایمان، خوش اخلاق‌ترین آنان و بهترین شما، بهترین شما در رفتار و برخورد با همسران‌تان است»» [۳۱۸].
۲۷۹- «وعن إِياس بنِ عبدِ اللَّه بنِ أبي ذُباب سقال: قال رسولُ اللَّه ص: «لاَ تَضْربُوا إِمَاءَ اللَّهِ» فَجاءَ عُمَرُ سإلى رسول اللَّه ص، فَقَالَ: ذَئِرْنَ النِّساءُ عَلَى أَزْواجهنَّ، فَرَخَّصَ في ضَرْبهِنَّ، فَأَطاف بِآلِ رسولِ اللَّه صنِساءٌ كَثِيرٌ يَشْكونَ أَزْواجهُنَّ، فقال رسول اللَّه ص: «لَقَدْ أَطَافَ بآلِ بَيْت مُحمَّدٍ نِساءٌ كَثيرِ يشْكُونَ أَزْوَاجَهُنَّ لَيْسَ أُولِئك بخيارِكُمْ»» رواه أبو داود بإسنادٍ صحيح.
۲۷۹. «از ایاس بن عبدالله بن ابی‌ذباب سروایت شده است که پبامبر صفرمودند: «کنیزان خدا (یعنی زنان خود) را نزنید، سپس حضرت عمر سنزد پیامبر صآمد و گفت: زنان بر شوهران خود جرأت یافته‌اند و پیامبر صبرای تنبیه آنان، زدشنان را اجازه داد؛ پس از آنان، زنان زیادی در نزد خانواده‌ی پیامبر صگرد می‌آمدند که از دست شوهران خود می‌نالیدند، پیامبر ص(به مردم) فرمودند: «زنان زیادی، اهل‌بیت محمد را احاطه کرده‌اند و از همسران خود می‌نالند؛ چنین شوهرانی از نیکان شما نیستند»» [۳۱۹].
۲۸۰- «وعن عبدِ اللَّه بنِ عمرو بن العاص بأَن رسول اللَّه صقال: «الدُّنْيَا مَتَاعٌ، وَخَيْرُ مَتاعهَا المَرْأَةُ الصَّالحةُ»» رواه مسلم.
۲۸۰. «از عبدالله بن عمرو بن عاص بروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «دنیا (مانند) کالا و توشه‌ای «اندک» است و بهترین کالا و متاع دنیا، زن شایسته و نیکوکار است»» [۳۲۰].
[۳۱۱] متفق علیه است؛ [خ (۳۳۳۱)، م (۱۴۶۸)]. [۳۱۲] متفق علیه است؛ [خ (۴۹۴۲)]، م (۲۸۵۵)]. [۳۱۳] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۴۶۹)]. [۳۱۴] ترمذی روایت کرده [(۱۱۶۳)] و گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۳۱۵] پیامبر صزن را در این که تحت حکم مرد در می‌آید، به اسیر تشبیه فرموده است. [۳۱۶] کنایه از این که با زنان و مردانی که شما اطمینانی به دین و اخلاق و تقوای آنها ندارید، ارتباط و رفت و آمد نداشته باشند؛ باید تذکر داد که مرد حق سوء استفاده از این مسأله و اجرای بدون مورد و دلیل آن ندارد ـ ویراستاران. [۳۱۷] حدیثی حسن است که ابوداود روایت کرده است؛ [(۲۱۴۲)]. [۳۱۸] ترمذی روایت کرده [(۱۱۶۳)] و گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۳۱۹] ابوداود [(۲۱۴۶)] با اسناد صحیح روایت کرده است. [۳۲۰] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۴۶۷)].