۷۳- باب حسن الخلق
باب حسن خلق (نیکورفتاری)
قال الله تعالی:
﴿وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٖ٤﴾[القلم: ۴].
«(ای پیامبر ص) تو دارای خوبی سترگ (صفات پسندیده و نیک) هستی».
وقال تعالی:
﴿وَٱلۡكَٰظِمِينَ ٱلۡغَيۡظَ وَٱلۡعَافِينَ عَنِ ٱلنَّاسِ﴾[آل عمران: ۱۳۴].
«کسانی که خشم خود را فرو می‌خورند و از مردم گذشت می‌کنند...».
۶۲۱- «وعن أَنسٍ سقال:كانَ رَسُولُ اللَّهِ صأَحْسنَ النَّاسِ خُلقاً» متفقٌ عليه.
۶۲۱. «از انس سروایت شده است که گفت: پیامبر صبهترین مردم از لحاظ اخلاق بود و زیباترین اخلاق را داشت» [۶۸۰].
۶۲۲- وعنه قال: «مَا مَسِسْتُ دِيباجاً ولاَ حَرِيراً أَلْيَنَ مِنْ كَفِّ رسُولِ اللَّهِ ص، وَلاَ شَمَمْتُ رائحَةً قَطُّ أَطْيَبَ مِن رَسُولِ اللَّه ص، وَلَقَدْ خَدَمْتُ رَسُولَ اللَّهِ صعشْرَ سِنينَ، فَما قالَ لي قَطُّ: أُفٍّ، وَلا قالَ لِشَيْءٍ فَعلْتُهُ: لِمَ فَعَلْتَهُ؟ ولا لشيءٍ لَمْ افعَلْهُ: أَلاَ فَعَلْتَ كَذا؟» متفقٌ عليه.
۶۲۲. «از انس سروایت شده است که گفت: هیچ دیبا و حریری را لمس نکردم که از کف دست پیامبر صنرم‌تر باشد و بویی خوش‌تر از بوی پیامبر صبه مشامم نرسیده است ومن ده سال خدمتکار پیامبر صبودم، هرگز به من اُف نفرمود و هرگز برای کاری که انجام دادم (و نمی‌باید انجام می‌دادم)، نفرمود: چرا انجام دادی؟ و برای چیزی‌که انجام ندادم (و باید انجام می‌دادم)، نفرمود: چرا انجام ندادی؟» [۶۸۱] [۶۸۲].
۶۲۳- «وعن الصَّعبِ بنِ جَثَّامَةَ سقال: أَهْدَيْتُ رسُولَ اللَّهِ صحِمَاراً وَحْشِياً، فَرَدَّهُ عليَّ، فلمّا رأَى مَا في وَجْهي قالَ: «إِنَّا لَمْ نَرُدَّهُ عَلَيْكَ إِلاَّ لأَنَّا حُرُمٌ»» متفقٌ عليه.
۶۲۳. «از صعب بن جثامه س روایت شده است که گفت: خری وحشی را به پیامبر صاهدا کردم و ایشان آن را به من بازگرداند، وقتی که آثار نگرانی را در چهر‌ی من مشاهده نمودند، فرمودند: «ما آن را فقط به‌خاطر بودنمان در احرام (که صید در آن حرام است) به تو بازگرداندیم»» [۶۸۳].
۶۲۴- «وعن النَّوَّاسِ بنِ سمعانَ سقال: سأَلتُ رسُولَ اللَّهِ صعنِ البِرِّ والإِثمِ فقالَ: «البِرُّ حُسنُ الخُلُقِ، والإِثمُ: ما حاكَ في نَفْسِكَ، وكَرِهْتَ أَنْ يَطَّلعَ عَلَيْهِ النَّاسُ»» رواهُ مسلم.
۶۲۴. «از نواس‌بن سمعان سروایت شده است که گفت: در باره‌ی نیکی و گناه از پیامبر صسؤال کردم، فرمودند: «نیکی عبارت از خوشرویی و خوشرفتاری است و گناه و بدی، آن است که در درون تو تردد پیدا کند (دلت بر درستی آن ثابت نباشد) و دوست نداشته باشی که مردم بر آن مطلع شوند»» [۶۸۴].
۶۲۵- «وعن عبد اللَّهِ بن عمرو بن العاص بقال: لم يكن رسولُ اللَّه صفَاحِشاً ولا مُتَفَحِّشاً. وكانَ يَقُولُ: «إِنَّ مِن خِيارِكُم أَحْسَنَكُم أَخْلاقاً»» متفقٌ عليه.
۶۲۵. «از عبدالله بن عمروبن عاص بروایت شده است که گفت: پیامبر صبداخلاق و دشنام دهنده و بددهن نبود و می‌فرمود: «از بهترین شما، کسی است که اخلاقش زیباتر و بهتر باشد»» [۶۸۵].
۶۲۶- «وعن أبي الدرداءِ س: أَن النبيَّ صقالَ: «ما من شَيءٍ أَثْقَلُ في ميزَانِ المُؤمِنِ يَومَ القِيامة من حُسْنِ الخُلُقِ. وإِنَّ اللَّه يُبغِضُ الفَاحِشَ البَذِيِّ»» رواه الترمذي وقال: حديث حسن صحيح.
«البِذيُّ»: هو الذي يَتَكَلَّم بالفُحْشِ. ورِديء الكلامِ.
۶۲۶. «از ابودرداء سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «روز قیامت، در ترازوی (اعمال نیکوی) فرد مؤمن، هیچ چیز سنگین‌تر (و پر اجر تر) از اخلاق پسندیده و خوشرفتاری (وی) نیست و خداوند از انسان بد اخلاق بددهن، بدش می‌آید»» [۶۸۶].
۶۲۷- «وعن أبي هُريرة سقال: سُئِلَ رسولُ اللَّه صعَنْ أَكثرِ مَا يُدْخلُ النَّاس الجَنَّةَ؟ قال: «تَقْوى اللَّهِ وَحُسنُ الخُلُق وَسُئِلَ عن أَكثرِ مَا يُدْخِلُ النَّاسَ النَّارَ فَقَالَ: «الفَمُ وَالفَرْجُ»» رواه الترمذي وقال: حديث حسن صحيح.
۶۲۷. «از ابوهریره سروایت شده است که گفت: از پیامبر صاز چیزی که بیشتر از چیزهای دیگر مردم را داخل بهشت می‌کند، سؤال شد، فرمودند: «پرهیزگاری و خوش‌اخلاقی»، و باز از بیشترین چیزی که مردم را به دوزخ وارد می‌کند، از او سؤال شد، فرمودند: «دهان و عورت (یعنی این دو مسبب بیشترگناهان انسان هستند)»» [۶۸۷].
۶۲۸- وعنه قال: «قال رسولُ اللَّه ص: «أَكْمَلُ المُؤمِنِينَ إِيمَاناً أَحسَنُهُم خُلُقاً، وخيارُكُم خِيَارُكُمْ لِنِسَائِهمْ»» رواه الترمذي وقال: حديث حسن صحيح.
۶۲۸. «از ابن‌مسعود سروایت شده است که گفت: پیامبر صفرمودند: «کامل‌ترین مؤمنان از جهت ایمان، خوش اخلاق‌ترین آنان، و بهترین شما، بهترین شما در رفتار و برخورد با همسرانتان است»» [۶۸۸].
۶۲۹- «وعن عائشةَ ب، قالت سمعت رسولَ اللَّه صيقول: «إِنَّ الُـمؤْمِنَ لَيُدْركُ بِحُسنِ خُلُقِه درَجةَ الصائمِ القَائمِ»» رواه أبو داود.
۶۲۹. «از حضرت عایشه لروایت شده است که گفت: از پیامبر صشنیدم که می‌فرمود: «مؤمن، با خوشرفتاری و حسن‌خلق خود، به درجه‌‌ی روزه‌دار شب زنده‌دار می‌رسد (کسی که روز، روزه و شب، به عبادت خدا ایستاده است)»» [۶۸۹].
۶۳۰- «وعن أبي أُمَامَة الباهِليِّ سقال: قال رسول اللَّه ص: «أَنا زَعِيمٌ ببَيتٍ في ربَضِ الجنَّةِ لِمَنْ تَرَكَ المِراءَ. وَإِنْ كَانَ مُحِقّاً، وَببيتٍ في وَسَطِ الجنَّةِ لِمَنْ تَرَكَ الكَذِبَ، وإِن كَانَ مازِحاً، وَببيتٍ في أعلى الجَنَّةِ لِمَن حَسُنَ خُلُقُهُ»» حدیث صحیح، رواه أبو داود بإِسناد صحیح.
«الزَّعِيمُ»: الضَّامِنُ.
۶۳۰. «از ابوامامه‌ی باهلی سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «من، ضامن خانه‌ای در اطراف بهشت برای کسی هستم که ستیز و دشمنی و ناسازگاری را ترک کند، اگرچه در اختلاف و ستیزه حق به جانب او باشد. و ضامن خانه‌ای در وسط بهشت برای کسی هستم که دروغ را ترک کند، هر چند که به عنوان شوخی باشد و ضامن خانه‌ای در بالای بهشت برای شخصی هستم که خوش‌اخلاق باشد»» [۶۹۰].
۶۳۱- «وعن جابر سأَن رسول اللَّه صقال: «إِن مِنْ أَحَبِّكُم إِليَّ، وَأَقْرَبِكُمْ مِنِّي مَجلساً يَومَ القِيَامَةِ، أَحَاسِنَكُم أَخلاقاً. وإِنَّ أَبَغَضَكُم إِليَّ وَأَبْعَدكُم مِنِّي يومَ الْقِيامةِ، الثَّرْثَارُونَ والمُتَشَدِّقُونَ وَالمُتَفَيْهِقُونَ» قالوا: يا رسول اللَّه قَدْ عَلِمْنَا الثَرْثَارُونَ وَالمُتَشَدِّقُونَ، فَمَا المُتَفيْهِقُونَ؟ قال: «المُتَكَبِّروُنَ»» رواه الترمذی وقال: حدیث حسن.
«الثَّرثَارُ»: هُوَ كَثِيرُ الكَلامِ تَكلُّفاً. «وَالـمُتَشَدِّقُ»: الـمُتَطاوِلُ عَلى النَّاسِ بِكَلامِهِ، وَيتَكَلَّمُ بِملءِ فيه تَفَاصُحاً وَتَعْظِيمـاً لكلامِهِ، «وَالـمُتَفَيْهِقُ»: أَصلُهُ مِنَ الفَهْقِ، وهُو الامْتِلاءُ، وَهُوَ الذي يَمْلأ فَمَهُ بِالكَلامِ، وَيَتَوَسَّعُ فيه، وَيُغْرِب بِهِ تَكَبُّراً وَارتِفَاعاً، وإِظْهَاراً للفَضِيلَةِ عَلى غيَرِهِ.
وروى الترمذي عن عبد الله بن الـمباركِ رحِمه الله في تَفْسير حُسْنِ الخُلُقِ قال: هُوَ طَلاقَةُ الوجه. وبذلُ الـمَعرُوف، وكَفُّ الأَذَى.
۶۳۱. «از جابر سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «محبوب‌ترین کسان شما نزد من و نزدیک‌ترین شما به همنشینی من در روز قیامت، خوش‌اخلاق‌ترین شماست و مبغوض‌ترین شما نزد من و دورترین شما در روز قیامت از من ثرثاران و متشدقان و متفیهقان (: پرگویان متکلف و لافزنان ومتظاهران وخودنمایان به فصاحت در کلام و کسانی که پر دهان خود و غلیظ سخن می‌‌گویند) هستند، صحابه گفتند: ای رسول خدا! ثرثار و مشتدق را می‌دانیم، متفیهقان چه کسانی هستند؟ فرمودند: «متکبرانند»» [۶۹۱].
و ترمذی از «عبدالله بن مبارک /روایت کرده است که او در تفسیر حسن خلق، گفته است: حسن خلق عبارت است از گشادگی چهره و خوشرویی و کار نیک کردن و خودداری از آزار رسانیدن به دیگران.
[۶۸۰] متفق علیه است؛ [خ(۶۲۰۳)، م(۲۱۵۰)]. [۶۸۱] متفق علیه است؛ [خ(۳۵۶۱)، م(۲۳۳۰)]. [۶۸۲] [به راستی که ده سال مدت کمی نیست و چنان رفتاری در طول آن مدت، نشانه‌ی آشکاری بر عظمت پیامبر صاست ـ ویراستاران]. [۶۸۳] متفق علیه است؛ [خ(۱۸۲۵)، م(۱۱۹۳)]. [۶۸۴] مسلم روایت کرده [(۲۵۵۳)]. [۶۸۵] متفق علیه است؛ [خ(۳۵۵۹)، م(۲۳۲۱)]. [۶۸۶] ترمذی روایت کرده [(۲۰۰۳)] و گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۶۸۷] ترمذی روایت کرده [(۲۰۰۶)] و گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۶۸۸] ابوداود روایت کرده [(۴۷۹۸)]. [۶۸۹] ابوداوود روایت کرده است [(۴۷۹۷)]. [۶۹۰] حدیثی صحیح است که ابوداود[(۴۸۰۰)] به اسناد صحیح روایت کرده است. [۶۹۱] ترمذی روایت کرده [(۲۰۱۹)] و گفته است: حدیثی حسن است.