۷۴- باب الحلم والأناة والرفق
باب بردباری و درنگ کردن و شکیبایی و سازگاری
قال الله تعالی:
﴿وَٱلۡكَٰظِمِينَ ٱلۡغَيۡظَ وَٱلۡعَافِينَ عَنِ ٱلنَّاسِۗ وَٱللَّهُ يُحِبُّ ٱلۡمُحۡسِنِينَ﴾[آل عمران: ۱۳۴].
«کسانی که خشم خود را فرو می‌خورند و از مردم گذشت می‌کنند (و بدین وسیله در صف نیکوکاران جایگزین می‌شوند) وخداوند (هم) نیکوکاران را دوست دارد»».
وقال تعالی:
﴿خُذِ ٱلۡعَفۡوَ وَأۡمُرۡ بِٱلۡعُرۡفِ وَأَعۡرِضۡ عَنِ ٱلۡجَٰهِلِينَ١٩٩﴾[الأعراف: ۱۹۹].
«عفو و گذشت داشته باش و به کار نیک امر کن و از نادانان چشم‌پوشی کن».
وقال تعالی:
﴿وَلَا تَسۡتَوِي ٱلۡحَسَنَةُ وَلَا ٱلسَّيِّئَةُۚ ٱدۡفَعۡ بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ فَإِذَا ٱلَّذِي بَيۡنَكَ وَبَيۡنَهُۥ عَدَٰوَةٞ كَأَنَّهُۥ وَلِيٌّ حَمِيمٞ٣٤ وَمَا يُلَقَّىٰهَآ إِلَّا ٱلَّذِينَ صَبَرُواْ وَمَا يُلَقَّىٰهَآ إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٖ٣٥﴾[فصلت: ۳۴-۳۵].
«نیکی و بدی یکسان نیست؛ (بدی را) با زیباترین شیوه پاسخ بده،نتیجه‌ی این کار آن خواهد شد که کسی که میان تو و او دشمنی است، به ناگاه همچون دوست مهربان صمیمی گردد. به این خوی نمی‌رسند و دارای آن نمی‌شوند، مگر کسانی که صبر و استقامت بورزند و به آن نمی‌رسند مگر کسانی که بهره‌ی بزرگی (از ایمان و ثواب و سعادت) داشته باشند».
وقال تعالی:
﴿وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَٰلِكَ لَمِنۡ عَزۡمِ ٱلۡأُمُورِ٤٣﴾[الشورى: ۴۳].
«کسی که شکیبایی کند و (از گناه دیگران) درگذرد، از زمره‌ی کارهای مطلوب است که باید بر آن عزم را جزم کرد و ماندگار شد».
۶۳۲- «وعن ابنِ عَبَّاسٍ بقَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّه صلأَشَجِّ عبْدِ الْقَيْس: «إِنَّ فيك خَصْلَتَيْنِ يُحِبُّهُمَا اللَّهُ: الحِلْمُ وَالأَنَاة»» رَواهُ مُسلم.
۶۳۲. «از ابن‌عباس بروایت شده است که پیامبر صخطاب به «اشج عبدالقیس»س فرمودند: «در تو دو خصلت وجود دارد که خداوند آنها را دوست دارد: بردباری و درنگ و تأنی کردن»» [۶۹۲].
۶۳۳- «وعن عائشة بقالت: قال رسول اللَّه ص: «إِنَّ اللَّه رفيقٌ يُحِبُّ الرِّفْقَ في الأَمْرِ كُلِّه»» متفقٌ عليه.
۶۳۳. «از حضرت عایشه لروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «خداوند مهربان است و نرمخویی و مهربانی را در تمام کارها دوست دارد»» [۶۹۳].
۶۳۴- «وعنها أَن النبي صقال: «إِنَّ اللَّهَ رَفِيقٌ يُحِبُّ الرِّفقَ، وَيُعْطِي على الرِّفق مالا يُعطي عَلى العُنفِ وَما لا يُعْطِي عَلى ما سِوَاهُ»» رواه مسلم.
۶۳۴. «از حضرت عایشه لروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «خداوند مهربان است و نرمخویی و مهربانی را دوست دارد و در برابر مهربانی چیزی عطا می‌کند که در برابر خشونت و چیزهای دیگر نمی‌بخشد»» [۶۹۴].
۶۳۵- «وعنها أَن النبيَّ صقال: «إِنَّ الرِّفقُ لا يَكُونُ في شيءٍ إِلاَّ زَانَهُ، وَلا يُنْزَعُ مِنْ شَيءٍ إِلاَّ شَانَهُ»» رواه مسلم.
۶۳۵. «از حضرت عایشه لروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «نرمخویی و میانه‌روی و سازگاری در هر کاری عملی شود، آن‌کار را آراسته و بهتر می‌کند و از هر چیزی جدا شود، آن چیز را معیوب می‌نماید»» [۶۹۵].
۶۳۶- «وعن أبي هريرة سقال: بَال أَعْرَابيٌّ في المسجِد، فَقَامَ النَّاسُ إِلَيْه لِيَقَعُوا فِيهِ، فقال النبي ص: دَعُوهُ وَأَرِيقُوا عَلى بَوْلِهِ سَجْلاً مِنْ مَاءٍ، أَوْ ذَنُوباً مِن مَاءٍ، فَإِنَّما بُعِثتُم مُيَسِّرِينَ ولَمْ تُبْعَثُوا مُعَسِّرِينَ» رواه البخاری.
«السَّجْلُ» بفتح السين الـمهملة وإسكان الجيم: وَهِيَ الدَّلوُ المُمْتَلِئَةُ ماء، كَذلِكَ الذَّنُوبُ.
۶۳۶. «از ابوهریره سروایت شده است که گفت: عربی در مسجد ادرار کرد، مردم برخاستند که بر او اعتراض کنند و به زبان با او درافتند که پیامبر صفرمودند: او را بگذارید و یک سطل آب بر محل ادرار او بریزید که شما برانگیخته شده‌اید که آسانگیر باشید نه سختگیر» [۶۹۶].
۶۳۷- «وعن أَنس سعن النبي صقال: «يسِّرُوا وَلا تُعَسِّروا. وَبَشِّرُوا وَلا تُنَفِّرُوا»» متفقٌ عليه.
۶۳۷. «از انس سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «(در دعوت و تبلیغ و معاشرت با مردم) آسان بگیرید و سخت نگیرید و (مردم را) خوشحال کنید و مژده بدهید و با روی باز بپذیرید و (آنها را) از خود نرانید و متنفر نسازید»» [۶۹۷].
۶۳۸- «وعن جرير بن عبد اللَّه سقال: سمعتُ رسول اللَّه صيقُولُ: «مَنْ يُحْرَمِ الرِّفْقَ يُحْرمِ الخيْرَ كُلَّهُ»» رواه مسلم.
۶۳۸. «از جریربن عبدالله سروایت شده است که گفت: از پیامبر صشنیدم که می‌فرمود: «هر کس از نرمخویی و مدارا محروم گردد، از تمام نیکی‌ها محروم می‌شود»» [۶۹۸].
۶۳۹- «وعن أبي هريرة سأَنَّ رَجُلاً قال للنَّبِيِّ ص: أَوْصِني قال: «لا تَغْضَبْ» فَرَدَّدَ مِرَاراً، قال: «لا تَغْضَبْ»» رواه البخاری.
۶۳۹. «از ابوهریره سروایت شده است که مردی به پیامبر صگفت: مرا وصیتی بفرما! پیامبر صفرمودند: «خشمگین و عصبانی نشو»؛ مرد، چندین بار این سخن خود را تکرار کرد و پیامبر صبار فرمودند: «عصبانی و خشمگین نشو»» [۶۹۹].
۶۴۰- «وعن أبي يعلَى شدَّاد بن أَوسٍ س، عن رسول اللَّه صقال: «إِنَّ اللَّه كَتَبَ الإِحسَان على كُلِّ شَيءٍ، فإِذا قَتلتُم فَأَحسِنُوا القِتْلَةَ وَإِذَا ذَبحْتُم فَأَحْسِنُوا الذِّبْحة وليُحِدَّ أَحَدُكُم شَفْرتَه وَليُرِحْ ذَبيحَتَهُ»» رواه مسلم.
۶۴۰. «از ابویعلی شداد بن اوس سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «همانا خداوند در همه چیز و هر کاری نیکوکاری و احسان را برای شما مقرر داشته و فرض کرده است، پس وقتی (کافری را در جنگ یا شخص مستحق قصاصی را) کشتید، نیکو بکشید (با زجر و بریدن اعضا و شکنجه توأم نباشد) و وقتی حیوانی را ذبح کردید، نیکو ذبح کنید و باید هر کدام از شما چاقویش را تیز کند و حیوانش را که می‌خواهد ذبح کند، (زود) راحت کند و او را نیازارد»» [۷۰۰].
۶۴۱- «وعن عائشة بقالت: مَا خُيِّر رسول اللَّه صبَينَ أَمْرينِ قَطُّ إِلاَّ أَخذَ أَيْسَرَهُمَا، مَا لَم يَكُن إِثماً، فإنْ كانَ إِثماً كَانَ أَبعد النَّاسِ مِنْهُ. ومَا انتَقَمَ رسول اللَّه صلِنَفْسِهِ في شَيءٍ قَطُّ، إِلاَّ أَن تُنتَهكَ حُرْمَةُ اللَّهِ، فَينتَقِم للَّهِ تعالى»» متفقٌ عليه.
۶۴۱. «از حضرت عایشه لروایت شده است که گفت: هرگاه پیامبر صدر بین دو چیز (کار) مخیر می‌گردید، آسان‌ترین آنها را انتخاب می‌کرد، مادامی که گناه نبود و اگر گناه می‌بود، دورترین مردم از آن بود و نیز هیچ‌وقت در هیچ کاری برای خود انتقام نگرفت، مگر در کاری که حرمت حدود خدا شکسته می‌شد که در این صورت، به‌خاطر خدا انتقام می‌گرفت» [۷۰۱].
۶۴۲- «وعن ابن مسعود سقال: قال رسول اللَّه ص: «أَلا أَخْبرُكُمْ بِمَنْ يَحْرُمُ عَلى النَّارِ أَوْ بِمَنْ تَحْرُمُ عَلَيْهِ النَّارُ؟ تَحْرُمُ على كُلِّ قَرِيبٍ هَيِّنٍ ليِّنٍ سَهْلٍ»» رواه الترمذي وقال: حديثٌ حسنٌ.
۶۴۲. «از ابن‌مسعود سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «آیا به شما خبر دهم از کسی که بدن او بر آتش حرام است؟ ـ یا: به کسی که آتش دوزخ بر او حرام است ـ آتش دوزخ، بر هر انسان مردمی، نرمخو، گشاده‌رو، آسانگیر و خوش‌برخوردی حرام است»» [۷۰۲].
[۶۹۲] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۷)]. [۶۹۳] متفق علیه است؛ [خ(۶۰۲۴)، م(۲۱۶۵)]. [۶۹۴] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۵۹۳)]. [۶۹۵] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۵۹۴)]. [۶۹۶] بخاری روایت کرده است؛ [(۲۲۰)]. [۶۹۷] متفق علیه است؛ [خ(۶۹)، م(۱۷۳۴)]. [۶۹۸] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۵۹۲)]. [۶۹۹] بخاری روایت کرده است؛ [(۶۱۱۶)]. [این حدیث قبلاً هم به شماره‌ی ۴۸، آمده است]. [۷۰۰] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۹۵۵)]. [۷۰۱] متفق علیه است؛ [خ(۳۵۶۰)، م(۲۳۲۷)]. [۷۰۲] ترمذی روایت کرده است؛ [(۲۴۹۰)] و گفته است: حدیثی حسن است.