توحید و اقسام سه‌گانه‎ی آن

توحید بر سه قسم است:

اول- توحید ربوبیت: که همان اقرار به این است که خداوند خالق هر چیزی است. این همان توحیدی است که مشرکان نیز به آن اقرار داشتند؛ مشرکانی که خداوند درباره شان می‏فرماید: ﴿وَلَئِن سَأَلۡتَهُم مَّنۡ خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ لَيَقُولُنَّ ٱللَّهُ﴾[لقمان: ۲۵]. «‏هرگاه از آنان (که معتقد به انبازها و شرکاء هستند) بپرسی: چه کسی آسمانها و زمین را آفریده است؟ حتماً می‌گویند: خدا. (چرا که بتها و سایر انبازها سازنده چیزی نبوده و بلکه خودشان ساخته و مخلوقند)». در جای دیگری می‏فرماید: ﴿قُلۡ مَن رَّبُّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ ٱلسَّبۡعِ وَرَبُّ ٱلۡعَرۡشِ ٱلۡعَظِيمِ ٨٦ سَيَقُولُونَ لِلَّهِ﴾[المؤمنون: ۸۶-۸۷]. «‏بگو: چه کسی صاحب آسمان‌های هفتگانه و صاحب عرش عظیم است؟ (آیا ملک کائنات و فرمانروائی بر آنها از آن کیست؟). ‏خواهند گفت: از آنِ خدا است».

اقرار مشرک به این که خداوند، پروردگار و مالک و خالق هر چیزی است، او را از عذاب خداوند نجات نمی‏دهد و انسان به صرف این اقرار مسلمان نمی‏شود چه برسد به اینکه ولی خدا و یا از بزرگان اولیاء باشد در صورتی که اقرارش با لا إله إلا الله همراه نشود. پس فقط خدا مستحق پرستش است و حضرت محمدجفرستاده‎ی خداست.

دوم- توحید اسماء و صفات: این توحید دربردارنده‎ی اثبات صفات کمال برای خداوند از راه اثبات نام‌های نیکوی او و صفات مرتبط با آن است.

سوم- توحید الوهیت: توحید الوهیت دربردارنده‎ی توحید ربوبیت است. توحید الوهیت به این معناست که انسان‌ها فقط خداوند را بپرستند و چیزی را شریک او قرار ندهند، و همه‎ی دین و پرستش برای خدا باشد و جز از خدا نترسند و جز خدا را فرا نخوانند و فقط به او توکل کنند و خدا در نزد بنده از هر چیز دیگری دوست داشتنی‏تر باشد.

همان گونه که خداوند، جنیان و آدمیان را برای عبادت خود آفریده و فرستادگانش را برای این امر فرستاد و کتاب‏هایش را نازل کرد همان‌گونه که قرآن این توحید را در چندین جا بیان کرده است. توحید الوهیت نقطه محوری قرآن است که قرآن حول آن می‏چرخد.

بنابراین دو قسم اول و دوم توحید اعلام برائت و بیزاری از تعطیل، و نوع سوم اعلام برائت و بیزاری از شرک است.

اصل شرک، یا تعطیل است همچون شرک فرعون، و شرک نمرود آن کسی که درباره‎ی پروردگار با ابراهیم ÷بحث و جدل کرد، و شرک دجال؛ آن مسیح گمراهی که دشمن عیسی پسر مریم ÷؛ مسیح هدایت است. و یا شریک قائل شدن برای خداست که این مورد در میان امت‏ها بیشتر از شرکِ تعطیل دیده می‌شود و اهل آن دشمنان پیامبران هستند. در میان دشمنان حضرت ابراهیم÷و حضرت محمد جافراد اهل تعطیل و اهل شرک قرار داشتند اما کسانی که به تعطیل محض ذات خداوند باور داشته باشند بسیار اندک بودند. ولی آنچه در بین آنها فراوان بود کسانی بودند که صفات کمال خدا را تعطیل می‌کردند که آن هم مستلزم تعطیل ذات خداست [۱۴].

[۱۴] ج (۲) ص (۷۶، ۷۷، ۱۳۵). به مجموع الفتاوی: ج (۳) چاپ ریاض سال (۸۱) ج(۳) ص (۴۰) ج(۱) ص (۸۹) مراجعه کنید.