قواعد و رهنمودهای بیداری اسلامی

حکم دعوت به راه خدا

{۱} آیا دعوت‌دادن به راه خدا بر هر زن و مرد مسلمانی واجب است، یا تنها وظیفۀ علماء و طلاب است، و آیا برای فرد عامی جایز است که به راه خدا دعوت دهد؟

* اگر انسان در آنچه به آن دعوت می‌دهد، دارای علم و بینش باشد، فرقی نمی‌کند که عالمی بزرگ و بزرگ‌نما باشد یا طلبه‌ای که در پی علم آموختن در تلاش است یا فرد عامی که مسئله را به یقین می‌داند، باشد، زیرا پیامبر ج فرموده است: «از من به مردم تبلیغ کنید، حتی اگر یک آیه باشد» [۳۷]. بنابراین، لازم نیست دعوتگر مراحل بزرگی از علم و دانش را کسب کرده باشد، بلکه باید به آنچه مردم را بدان دعوت می‌دهد عالم باشد، اما اگر جاهلانه بنابر احساسات، مردم را دعوت دهد جایز نیست.

برادرانی را می‌بینم که بدون علم به راه خدا دعوت می‌دهند، و بر اثر احساسات چیزهائی را که خداوند حرام نکرده حرام قرار می‌دهند، و اموری را واجب می‌گردانند که خداوند بر بندگانش واجب نکرده است، و این کار بسیار خطرناکی است، زیرا تحریم آنچه خدا حلال کرده مانند حلال‌کردن حرام خدا است؛ پس وقتی آن‌ها دیگران را به خاطر حلال‌دانستن آنچه خدا حرام کرده مورد نکوهش قرار می‌دهند دیگران نیز آن‌ها را برای حرام قراردادن حلال خدا سرزنش خواهند کرد، و خداوند متعال فرموده است: ﴿وَلَا تَقُولُواْ لِمَا تَصِفُ أَلۡسِنَتُكُمُ ٱلۡكَذِبَ هَٰذَا حَلَٰلٞ وَهَٰذَا حَرَامٞ لِّتَفۡتَرُواْ عَلَى ٱللَّهِ ٱلۡكَذِبَۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَفۡتَرُونَ عَلَى ٱللَّهِ ٱلۡكَذِبَ لَا يُفۡلِحُونَ ١١٦ مَتَٰعٞ قَلِيلٞ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٞ ١١٧﴾[النحل: ۱۱۶- ۱۱۷]. یعنی: «و به خاطر چیزی که تنها بر زبان‌تان می‌رود، به دورغ مگویید، این حلال است و آن حرام و در نیتجه به خدا دروغ بندید کسانی که بر خدا دروغ می‌بندند رستگار نمی‌گردند (سودجویی و بهره‌مندی ایشان از جهان ناچیز است، و با توجه به آخرت) کالای کمی است و عذاب دردناکی (پس از پایان به آخرت) کالای کمی است و عذاب دردناکی (پس از پایان زندگی دنیوی) دارند».

و فرد عامی نباید در حالی که علم ندارد و چیزی نمی‌داند دعوت بدهد، بلکه نخست باید علم بیاموزد، زیرا خداوند متعال فرموده است: ﴿قُلۡ هَٰذِهِۦ سَبِيلِيٓ أَدۡعُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِۚ عَلَىٰ بَصِيرَةٍ﴾[یوسف: ۱۰۸]. یعنی: «بگو: این راه من است که من با آگاهی و بینش به سوی خدا می‌خوانم».

بنابراین، باید با علم و بینش به راه خدا دعوت داد، اما در منکر و زشتی مشخص و در معروف و خوبی مشخص می‌تواند امر به معروف و نهی از منکر کند.

اما اگر می‌خواهد دعوت بدهد باید قبل از دعوت علم داشته باشد، زیرا کسی که بدون علم دعوت می‌دهد همانطور که مشخص و آشکار است بیشتر از اصلاح فساد برمی‌انگیزد. خلاصه این که لازم است انسان نخست علم بیاموزد، و سپس دعوت بدهد، بجز در منکرات ظاهر و آشکار و در امرکردن به کار خوبی که مشخص و آشکار است در چنین مواردی می‌توان امر به معروف و نهی از منکر نمود.

[۳۷] تخریج این حدیث در صفحۀ (۲۵) شده است.