عبادت شب با توجه به حالت مردم فرق می‌کند
{۳۹} اهمیت شب‌خیزی و عبادت در زندگی دعوتگر مسلمان بر شما پوشیده نیست، از جناب عالی تقاضا می‌شود ضمن تشویق به قیام شب فواید آن را بیان دارید؟
* در حقیقت تشویق و ترغیب به شب زنده‌داری جایش کتاب‌های ترغیب و ترهیب است، و اگر در مورد عبادت شب تنها این آیه وارد می‌شد، برای تشویق‌دادن مسلمان به شب‌زنده‌داری و عبادت شبانه کافی بود، خداوند متعال فرموده است: ﴿تَتَجَافَىٰ جُنُوبُهُمۡ عَنِ ٱلۡمَضَاجِعِ يَدۡعُونَ رَبَّهُمۡ خَوۡفٗا وَطَمَعٗا وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ يُنفِقُونَ ١٦ فَلَا تَعۡلَمُ نَفۡسٞ مَّآ أُخۡفِيَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعۡيُنٖ جَزَآءَۢ بِمَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ١٧ أَفَمَن كَانَ مُؤۡمِنٗا كَمَن كَانَ فَاسِقٗاۚ لَّا يَسۡتَوُۥنَ ١٨ أَمَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ فَلَهُمۡ جَنَّٰتُ ٱلۡمَأۡوَىٰ نُزُلَۢا بِمَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ١٩﴾[السجدة: ۱۶- ۱۹]. یعنی: «پهلوهایشان از بسترها بدور می‌شود، (و خواب شیرین را ترک گفته و به عبادت پروردگارشان می‌پردازند) و پروردگار خود را با بیم و امید به فریاد می‌خوانند، و از چیزهایی که بدیشان داده‌ایم می‌بخشند، هیچکس نمی‌داند در برابر کارهایی که انجام می‌دهند چه چیزهایی شادی آفرین و مسرت بخشی برای ایشان پنهان شده است. آیا کسى که مؤمن است مانند کسى است که فاسق است. [هرگز] برابر نمىشوند. امّا کسانى که ایمان آوردهاند و کارهاى شایسته کردهاند، آنان «جنّات المأوى» دارند. به عنوان پیشکشى است به جبران آنچه مىکردند»
عبادت شبانه با توجه به حالات مختلف مردم فرق می‌کند، مثلاً برای بعضی مردم قیام شب بهتر است، و برای بعضی انجام‌ندادن عبادت شبانه بهتر است. اگر انسان در اول شب به حفظ و آموختن و یاددادن علم دینی مشغول می شود او در آخر شب بخوابد، و پیامبر ج بعضی از یارانش را به این شیوه راهنمایی نمود، مانند ابوهریره که پیامبر ج او را سفارش نمود که قبل از خوابیدن نماز وتر بخواند [۵۱].
اما اگر انسان برعکس این بود، چنین فردی زود می‌خوابد، و شب برای عبادت بیدار خواهد شد، و در نماز شب اگر طولانی‌کردن قرائت با تدبر و تأمل و هنگام خواندن آیه رحمت توقف‌کردن و خواستن رحمت الهی و هنگام آیۀ عذاب پناه‌خواستن از عذاب الهی برای او بیشتر باعث فروتنی و خشوع در نماز است، قرائت را طولانی کند، و اگر طولانی‌نمودن رکوع و سجده بیشتر برای او باعث فروتنی در نماز می‌شود، رکوع و سجده را طولانی کند و قرائت را مختصر نماید. و اگر هردو حالت برای او یکسان بود، بهتر این است که رکوع و سجدۀ او نزدیک به هم و مناسب با قیام او باشد تا نمازش به صورت متناسب انجام شود، پس اگر قرائت را طولانی می‌کند، رکوع و سجده‌اش هم طولانی باشد، و اگر قرائت را کوتاه می‌کند، رکوع و سجده را کوتاه نماید. و باید آخرین نمازش نماز وتر باشد.
[۵۱] بخاری به شماره (۱۱۷۸) الفتح (۳ / ۶۸)، کتاب التهجد باب (۳۳).