هرکسی منکری را دید
{۷} پیامبر ج فرموده است: «هرکسی از شما منکری را دید باید آن را با دست تغییر دهد و اگر نتوانست آن را با دست تغییر دهد با زبان آن را تغییر بدهد و اگر با زبان نتوانست در دل خود آن را بد بداند و این ضعیف‌ترین مرحلۀ ایمان است» [۴۳]. حدود و اندازۀ توانایی چیست، با این که بیشتر مردم را می‌بینیم که قسمت آخر حدیث «در دل خود آن را بد بداند» را متمسک خویش قرار داده اند؟
* استطاعت به معنی توانایی است، اگر انسان می‌تواند منکر را با دست تغییر دهد بر او واجب است که با دستش برای تغییر منکر اقدام کند، مثل این که در دست فردی وسیلۀ لهو و بیهوده‌کاری را مشاهده کنی و در توان تو باشد که آن وسیله را از دست او بگیری و بشکنی در چنین صورتی لازم است که اقدام کنی، اما اگر چنین کاری فقط در توان حکام است پس بر تو لازم است که در مرحلۀ دوم یعنی اقدام به تغییر منکر با زبان استفاده کنی و به این صورت از آن فرد بخواهی تا خودش وسیلۀ حرام را بشکند یا مسئله را به اطلاع حاکم و مسئولی که می‌تواند این وسیله را بشکند برسانی، اگر چنین توانائی و قدرتی هم نداشته باشی کمترین کار در اقدام به تغییر منکر این است که در دل خود آن چیز را ناپسند و زشت بدانی و کنار فردی که با آن آلوده هست ننشینی. اینجا مسئله‌ای هست که بسیاری از مردم آن را نمی‌دانند و آن این است که، بعضی مردم کنار انجام‌دهندۀ گناه می‌نشینند و می‌گویند: گناهش به گردن خودش است. چنین چیزی درست نیست، بلکه مؤمن در هنگام مشاهدۀ گناه با یکی از مراتب سه‌گانه یعنی: دست و زبان و قلب باید برای تغییر منکر اقدام نماید.
و مشخص است که هرکسی کاری را در قلبش ناپسند بداند، ممکن نیست در کنار انجام‌دهنده آن کار بنشیند، بلکه باید از آنجا بلند شود و از آن مکان فاصله بگیرد، خداوند متعال فرموده است: ﴿وَقَدۡ نَزَّلَ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلۡكِتَٰبِ أَنۡ إِذَا سَمِعۡتُمۡ ءَايَٰتِ ٱللَّهِ يُكۡفَرُ بِهَا وَيُسۡتَهۡزَأُ بِهَا فَلَا تَقۡعُدُواْ مَعَهُمۡ حَتَّىٰ يَخُوضُواْ فِي حَدِيثٍ غَيۡرِهِۦٓ إِنَّكُمۡ إِذٗا مِّثۡلُهُمۡ﴾[النساء:۱۴۰]. یعنی: «خداوند در کتاب بر شما نازل کرده است که چون شنیدید که به آیات خدا کفر ورزیده می‌شود و آیات خدا به بازیچه گرفته می‌شود با چنین کسانی منشینید تا آنگاه که به سخن دیگری بپردازند بی‌گمان در این صورت شما هم مثل آنان خواهید بود».
پس کسی که با انجام‌دهندۀ گناه همنشین است با او در گناه شریک است، گرچه خودش گناه را انجام نداده، مگر این که برای نشستن در کنار انجام‌دهندۀ گناه مجبور باشد، زیرا بر فرد مجبور گناهی نیست.
[۴۳] مسلم به روایت ابی سعیدسشماره (۷۸۱ – ۴۹) کتاب الإیمان باب (۲۰).