شاگردان مکتب نبوت

ای معاذ سوگند به خدا تو را دوست دارم

محمد رسول الله ص

پیامبر صمی‏فرماید: «هر آنکس خداوند خیرش را بخواهد او را در دین عالم می‏گرداند»[۱۱٩].

نعمت علم از بزرگ‌ترین نعمت‌هاست، از این رو خداوند به نبی خود دستور داده تا از پروردگارش زیادی علم را بخواهد، بنابراین فرمود: ﴿وَقُل رَّبِّ زِدۡنِي عِلۡمٗا﴾[طه: ۱۱۴]. «بگو: پروردگارا! علم مرا افزون کن!».

برای ارجمندی و منزلت علم و علما نزد خداوند - بلندمرتبه - همین کافی است که خداوند آنان را به ارجمندترین چیز که همان یگانه پرستی باشد به گواهی گرفته است.

پس از آن که خداوند - بلندمرتبه - به این امر بزرگ گواهی داده سپس گواهی ملائکه و صاحبان علم را در گواهی دادن به این امر ستوده است.

خداوند می‏فرماید: «خداوند گواهی می‏دهد که معبود به حقی جز او نیست و این که او دادگری می‏کند و فرشتگان و صاحبان دانش بر این امر گواهی می‏دهند، هیچ معبود به حقی نیست جز او که توانا و حکیم است».

حتی علما هستند که ترس همراه با تعظیم از خداوند دارند.

خداوند می‏فرماید: ﴿إِنَّمَا يَخۡشَى ٱللَّهَ مِنۡ عِبَادِهِ ٱلۡعُلَمَٰٓؤُاْۗ إِنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ﴾[فاطر: ۲۸]. «(آرى) حقیقت چنین است: از میان بندگان خدا، تنها عالمان از او مى‏ترسند، خداوند عزیز و غفور است».

خداوند می‏فرماید: ﴿قُلۡ هَلۡ يَسۡتَوِي ٱلَّذِينَ يَعۡلَمُونَ وَٱلَّذِينَ لَا يَعۡلَمُونَۗ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ﴾[الزمر: ٩]. «بگو: آیا کسانى که مى‏دانند با کسانى که نمى‏دانند یکسانند؟! تنها خردمندان متذکر مى‏شوند!».

خداوند متعال می‏فرماید: ﴿يَرۡفَعِ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمۡ وَٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ دَرَجَٰتٖۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِيرٞ﴾[المجادلة: ۱۱]. «خداوند کسانى را که ایمان آورده‏اند و کسانى را که علم به آنان داده شده درجات عظیمى مى‏بخشد، و خداوند به آنچه انجام مى‏دهید آگاه است».

پیامبر صنیز حسادت را در این دو امر (علم و ایمان) اجازه داده است (که حسد در اینجا به معنای غبطه است).

پیامبر صفرموده است: «جز در دو چیز حسد جایز نیست؛ (و یکی از آن دو) مردی است که خداوند به او حکمت عطا کرده که او بر اساس آن حکم می‏کند و به دیگران نیز می‏آموزد»[۱۲۰].

عالمان جای‌گاهی سترگ نزد خداوند دارند، خداوند آنان را به صاحبان امری که باید به آنها مراجعه شود قرار داده است. خداوند متعال می‏فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَ وَأُوْلِي ٱلۡأَمۡرِ مِنكُمۡ﴾[النساء: ۵٩]. «اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الامر (علما و حکام مسلمان)».

جابر و ابن عباس گفته‏اند: مقصود از صاحبان امر عالمان و فقیهان هستند.

خداوند متعال مراجعه به آنان را در مسائل پیش آمده بر ما واجب گردانیده می‏فرماید: ﴿وَلَوۡ رَدُّوهُ إِلَى ٱلرَّسُولِ وَإِلَىٰٓ أُوْلِي ٱلۡأَمۡرِ مِنۡهُمۡ﴾[النساء: ۸۳]. «اگر آن را به پیامبر و پیشوایان -که قدرت تشخیص کافى دارند- بازگردانند، از ریشه‏هاى مسائل آگاه خواهند شد».

بدان ای برادر طلب دانش نزدیک‌ترین روش برای داخل شدن در بهشت است.

پیامبر صفرموده است: «هرکس راهی را برای طلب علم بپیماید، خداوند راهی را جهت رسیدن به بهشت برای وی آسان می‏کند»[۱۲۱].

همچنین فرموده است: «هرکس راهی را برای طلب علم بپیماید، خداوند به راهی از راه‌های بهشت او را رهنمون می‏کند و فرشتگان بال‌هایشان را به خشنودی از عمل جوینده علم می‏گشایند و هر آنچه در آسمان‌ها و زمین است و ماهیان در عمق آب برای عالم طلب مغفرت می‏کنند و برتری عالم نسبت به عابد همانند فضیلت ماه شب چهارده نسبت به دیگر ستارگان است. عالمان میراث‏دار انبیاء هستند و انبیاء درهم و دیناری از خود به جای نمی‏گذارند بلکه فقط دانش از آنان به جا می‏ماند و هر کس این میراث آنان را بر گیرد بهره‏ای فراوان برده است»[۱۲۲].

و اینک در اثناء این سطور با علما همگام می‏شویم؛ معاذ بن جبل سپیشوا و پیشگام در دانش حلال و حرام.

پیشوای فقیهان، گنجینه دانشوران، هم او که شاهد پیمان عقبه، جنگ بدر و مشاهد دیگر بود.

و یکی از صبورترین، با شرم‏ترین و بخشنده‏ترین جوانان انصار و زیبا و خوش سیما بود. چهره‏اش سفید و درخشان، دندان‏هایش براق، چشمانش سیه‏گونه، زیباروی، خوش برخورد و از بهترین جوانان قوم خود بود. خوشا به سعادت کسی که سروری یافته و در ایمان و یقین پیشگام است، و خوش به سعادتش که معلم و فاتح یمن است. فراتر از آن است که بتوان مزایایش را برشمرد و بزرگوارتر از آن است که خصوصیاتش توصیف شود. در فهم دین به گواهی پیامبر صعالم‌ترین فرد امت اسلامی نسبت به حلال و حرام بود.

عمر سدر خصوص وی می‏فرماید: اگر معاذ بن جبل نبود، عمر هلاک می‏شد.

هرگاه اصحاب رسول خدا سخن می‏گفتند و معاذ درمیان آنان بود به سبب هیبت وی به او نگاه می‏کردند، خوشا به سعادت او! گویا از دهان او نور و مرجان خارج می‏شد.

در علم و ارجمندی نزد مسلمانان چه در ایام حیات رسول خدا صو چه پس از آن، به جای‌گاهی بزرگ رسید.

هنگام وفاتش عمر وی /از سی و سه یا بیست و هشت سال تجاوز نکرده بود. و آنچه از علم لازم بود تحصیل کرد و در فهم دین از همه امت پیشی جست و این همه علم حلال و حرام را در طول نه سال بدست آورد[۱۲۳].

[۱۱٩] متفق علیه از معاویه، صحیح الجامع، ۶۶۱. [۱۲۰] متفق علیه از ابن مسعود، صحیح الجامع، ٧۴۸۸. [۱۲۱] ترمذی از ابوهریره روایت کرده است و آلبانی در صحیح الجامع ۶۲٩۸ آن را تصحیح کرده است. [۱۲۲] احمد روایت کرده است، صحیح الجامع ۶۲٩۸. [۱۲۳] ترطیب الافواه بذکر من یظلهم الله، د. سید حسین، ۱/۲٧۰.