تکامل فکر سیاسی شیعه از شورا تا ولایت فقیه

حرکت به سمت تصوّف

بعد از اینکه شاه محمد فرزند فتح علی شاه قاجار به کرسی سلطنت نشست از عموم علماء چه اخباری و چه اصولی دور شد، و هیچ‌یک از آنان را تقلید نکرد و به تصوف روی آورد. صوفیان عقیده داشتند که شیعی حقیقی می‌باشند و به علم لدنی ائمه ارتباط دارند و قسمت باطنی حقائق صوفیه را می‌دانند و در باره فتاوی متناقض علماء تشکیک می‌کنند و می‌گویند: «اسلام کامل می‌باشد و به علماء احتیاجی نیست، و اگر چنین نبود معنی آن که خداوند نیاز به کمک دارد، یا اینکه پیغمبر جاز تبلیغ کامل دین کوتاهی کرده است، و این نشانی عدم ایمان به خدا و رسول می‌باشد». روی این اصل آن‌ها با هر نوع تدخل از طرف علماء در امور دنیوی را تقبیح می‌کردند و آن را خطری برای دین می‌دانند. برای این بود شاه محمد قاجار استاد صوفی (حاج میرزا آغاسی) خود را به عنوان وزیر تعیین کرد. شاه معتقد بود آغاسی قطب شریعت و طریقت الهی می‌باشد و اینکه وی به طور مستقیم با ائمه و خداوند در ارتباط می‌باشد و اینکه او موجود خارق العاده است [۹۴۱].

شاه بر اثر تلقینات استاد صوفی (میرزا آغا سی) بقاع شیخ فرید الدین عطار و شیخ محمد شبستری و مزارات دیگر صوفیه را در کرمان و نائین و بسطام را زیارت کرد. شاه زمین‌های زیادی وقف مقبره شاه نعمت الله ولی در ماهان کرد، او به صوفیان مناصب دولتی زیادی داد و به آن‌ها مسئولیت‌های رسمی داد. شاه همچنین شیخ احمد زین الدین احسائی را پشتیبانی می‌کرد، احسائی هم مانند صوفیان ادعای کشف و الهام می‌کرد. او ادعا می‌کرد که نیازی به علم الرجال ندارد تا احادیث صحیحه واکذوبه را از هم جدا سازد. اما آراء و شطحات صوفیان را داشت.

[۹۴۱] نقش روحانیت، ص ۱۳ و ۱۶۶.