غلات (افراطی‌ها)
پس از شکل‌گیری فرقه (خوارج) و پس از شهادت حضرت علی سگروه منظم دیگری مرکب از افراطی‌های منتسب به «اهل البیت» شکل گرفت.. همانگونه که گفته شد مؤسس اصلی غلات همان «عبدالله بن سبا» بود که در زمان حضرت عثمان فعالیت‌های سیاسی و اعتقادی خویش را در مدینه، عراق و مصر آغاز کرد و به همکاری گروهش «سبأیه» بر عثمان سشوریدند و او را در منزلش به شهادت رسانیدند، و سپس با خزیدن در میان سپاه حضرت علیسو ادعای طرفداری از ایشان در برافروختن جنگ‌های «جمل و صفین» نقش اساسی را بازی کردند، پس از شهادت علی سنیز نظریات و عقاید زیادی را با چاشنی تندرویی و افراطی‌گری پدید آورده و آنها را تبلیغ می‌کردند!.
ظهور این گروه به شکل فرقه‌ای منظم با دو نظریه‌ی زیر همراه بود:
• تعیین حضرت علی به عنوان خلیفه از طرف پیامبر صدر غدیرخم.
• غایب‌شدن امام زمان «حضرت علی» و انتظار ظهور دوباره او.
به شهادت تاریخ‌نویسان نخستین شیعه مانند: نوبختی در «الفرق والمذاهب» اشعری قمی در «المقالات والفرق» و کشی در «الرجال» آن عقاید پس از شهادت حضرت علی سبه وجود آمدند [۵۵].
البته نفرتی که در دل سایر مسلمانان نسبت به بنی امیه و بنی عباس به خاطر شیوه حکومت و ظلم و ستم‌شان پدید آمده بود، گاهی سبب احساس همدردی مردم نسبت به فرقه غُلات می‌گردید و سبب رواج عقایدشان می‌شد.
با گذر زمان و کشتار و سرکوبی سیاسی آنان به وسیله بنی امیه و بنی عباس بر دامنه ترویج عقاید خود افزودند، آنان می‌گفتند: خلافت و حکومت حق مطلق حضرت علی سو فرزندان اوست، زیرا پیامبر آنها را قبلاً از طرف خدا به عنوان پیشوایان مردم تعیین فرموده بود، پس هرکس خلافت‌شان را قبول نکند مرتد و کافر است..
همچنین به عنوان عکس العملی در برابر انحراف و فساد گسترده‌ای که در حکومت‌های بنی امیه و بنی عباس وجود داشت، غُلات بر روی ضرورت معصوم‌بودن امام و حاکم از خطا و گناه تاکید می‌نمودند، همچنین ایشان عقاید زیر را تبلیغ می‌کردند:
۱- امامت و خلافت جز و مصالح عامه مردم نیست تا انتخاب امام به آنان واگذار شود، بلکه یکی از اصول دین است و پیشوایان از طرف خدا تعیین می‌شوند و بر پیامبر صواجب است که تعیین امام را به جای واگذارکردن به مردم خود به طور صریح اعلام نماید!.
۲- امام باید معصوم باشد؛ یعنی از تمامی گناهان بزرگ و کوچک، آشکار و پنهان مصون بوده، هیچگاه دچار فراموشی و اشتباه نمی‌شود و هرسخنی را که می‌گوید عین حق و حقیقت است!.
۳- پیامبر صحضرت علی و فرزندانش را از جانب خدا بعد از خود به عنوان امام معرفی کرده و آنها بنابر نص قاطع امام بودند و چون اصحاب به نص صریح پیامبر صعمل نکردند، همگی مرتد محسوب می‌شوند.
۴- هریک از ائمه ضرورتاً براساس بیان پیامبر صو یا امام قبل از خود تعیین می‌شود [۵۶].
این نوع از نگرش به شیوه تعیین جانشینان پیامبر در طول تاریخ باعث کشمکش‌ها و اختلافات شدیدی گشته است که با فوت هر امامی گروه‌ها و فرقه‌های دیگری پدید می‌آمدند و اغلب با یکدیگر در جنگ و ستیز بوده‌اند و هرکدام خود را گروه ناجی و صاحب حق می‌دانسته‌اند.
پیرامون فرقه‌های غُلات، تاریخ‌نویسان شیعه کتاب‌های بسیاری را نوشته‌اند؛ از جمله: سعد بن عبدالله ابی خلف الاشعری القمی نویسنده کتاب «المقالات و الفرق» متوفای سال ۳۰۱ هجری و از محدثین مهم شیعه و از اصحاب امام حسن عسکری، و دیگری ابومحمد حسن بن موسی نوبختی صاحب کتاب «فرق الشیعه» متوفای سال ۳۱۰ و از مورخین بزرگ شیعه در بغداد.
[۵۵] به کتاب‌های معتبر تاریخی میانه روهای شیعه از جمله: کتاب «فرق الشیعة» نوبختی- ص۲۲- کتاب «المقالات والفرق»- اشعری قمی- ص۱۹- و کتاب «الرجال» کشی- ص۱۷۲ مراجعه فرمایید. [۵۶] برای تفصیل بیشتر مراجعه شود به کتاب: (مقدمه ابن خلدون) ص۱۹۶ و ۱۹۷ و (کتاب الملل والنحل) شهرستانی ج۱ ص۱۰۸ و ۱۰۹ و (مقالات الإسلامیین) الأشعری ج۱ ص۱۷.