اعتقاد به وجود مهدی منتظر چگونه پدید آمد؟
استاد احمد کاتب از اندیشمندان و محققان شیعی عراقی در کتاب: «سیر دگرگونی اندیشه شیعی از شورا تا ولایت فقیه» می‌نویسد:
«بعد از اثبات بی‌اعتباربودن دلایل عقلی، نقلی و تاریخی قائلین به نظریه وجود (محمد بن حسن عسکری) ثابت شد که آن باور بجز فرضیه‌ای اجتهادی بدون دلیل قطعی که عده‌ای از مردم نیز آن را باور کردند بیش نبوده است، اما در باره آن سؤال‌های مهم و حیرت‌زایی پیش می‌آیند که با پاسخ نیاز دارند، و آن سؤال‌‌ها عبارتند از:
الف- چه کسانی پشت سر پیدایش این نظریه و فرضیه قرار داشتند؟.
ب- چگونه آن فرضیه را مطرح کردند؟.
ج- این فرضیه چه منافعی را برای آنها دربر داشت؟.
د- محیط فرهنگی و مبانی فکری آنان به چه صورتی بود؟.
ﻫ- چرا اعتقاد به وجود فرزندی برای امام حسن عسکری را انتخاب کردند؟.
و- در مقطع زمانی «حیرت» و سردرگمی بعد از وفات امام حسن عسکری چه شد که این نظریه در میان مردم گسترش پیدا کرد؟.
به سؤالات بالا تنها زمانی می‌توان جواب درست و دقیقی داد که اندکی به عقب برگردیم و سه قرن اول تاریخ تشیع را مورد بررسی قرار بدهیم و با ریشه‌ها و عوامل پیدایش حرکت‌های «مهدویت» و ارتباط آنها با فرقه‌های اهل غلو و افراطی «باطنیه» که برای نسبت‌دادن خود به «اهل البیت» تلاش می‌نمودند، آشنا شویم.