بازسازی باورها

معانی «وسیله» در شریعت و عرف

در مورد معانی «وسیله» در شریعت و عرض تحقیق و بررسی کردم، و به این نتیجه رسیدم که از پنج صورت زیر فراتر نمی‌رود:

۱- توسل به ذات و صفات و اسم‌های حسنای خداوند به صورتی که در حدیثی آمده است:

«اللهم أنی أسالك بأنك أنت الله الذی لا إله إلا هو الأحد الصمد الذی لم یلد ولم یولد ولم یکن له کفواً أحد». «پروردگارا! از تو می‌خواهم، زیرا به راستی تو خداوندی هستی که هیچ معبودی و مستعانی به جز تو مشروعیت ندارد، تنها بی‌نیازی هستی که از کسی نزاده و کسی از او زاده نشده و هیچ هم شأنی ندارد».

و همچون روایتی که در دعای حفظ قرآن آمده است:

«أسألك بجلالك ونور وجهك أن تلزم قلبی حفظ کتابك کما علمتنی». «به حق جلال و عظمت و نور و جهت از تو می‌خواهم که قلب مرا برای حفظ کتابت همانگونه که آن را به من آموخته ای، پایبند فرمایی!».

«أعوذ برضاك من سخطك وبمعافاتك من عقوبتك». «پروردگارا! به خشنودیت در برابر خشمت و به بخشندگیت در برابر مجازات نمودنت پناه می‌برم».

دعای یکی از نیکمردان را بدین مضمون در کتابی خواندم:

«اللهم إنی جئت منك إلیك ولا شیء أعز منك علیك، فکن شفیعی لدیك...». «پروردگارا! از تو به سوی تو آمده‌ام، و هیچ چیزی نزد تو گرامی‌تر از تو نیست، مرا نزد خویش شفاعت کن!».

این نوع از توسل نه اینکه هیچگونه اشکالی ندارد، بلکه اوج توحید و یکتاپرستی است.

۲- توسل به خداوند از طریق «اطاعت و عبادت و اعمال صالحه‌ای» که به خاطر خوشنودی او انجام گرفته باشند، مقصود این آیه‌ی قرآن همین است که می‌فرماید:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱبۡتَغُوٓاْ إِلَيۡهِ ٱلۡوَسِيلَةَ وَجَٰهِدُواْ فِي سَبِيلِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ ٣٥﴾ [المائدة: ۳۵].

«ای کسانیکه ایمان آورده‌اید! از خداوند پروا کنید! و برای تقرب به خدا وسیله بجویید و در راه او جهاد کنید تا اینکه پیروز و رستگار شوید».

در سنت رسول خدا صراجع به سه نفر که با غاری پناه برده و درب غار بر روی ایشان مسدود گردیده بود و تنها سبب نجات ایشان توسل‌شان به اعمال صالحه‌ای بوده که انجام داده بودند، حدیثی طولانی وجود دارد، آن حدیث مظهر ومصداق این فرموده‌ی رسول خداست که:

«تعرف إلیه في الرخاء یعرفك في الشدة». «در شرایط آسودگی و شادمانی خداوند را بشناس و یاد کن، تا او نیز تو را در شرایط سخت به یاد بیاورد».

۳- توسل به دعای صالحان و رادمردانی که به منزلت احسان رسیده‌اند، زیرا دعای اهل ایمان برای دیگر مومنان از همان زمان حضرت نوح موضوعی ثابت شده است که خطاب به پروردگارش می‌فرماید:

﴿رَّبِّ ٱغۡفِرۡ لِي وَلِوَٰلِدَيَّ وَلِمَن دَخَلَ بَيۡتِيَ مُؤۡمِنٗا وَلِلۡمُؤۡمِنِينَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِۖ وَلَا تَزِدِ ٱلظَّٰلِمِينَ إِلَّا تَبَارَۢا ٢٨﴾ [نوح: ۲۸].

«پروردگارا! مرا و پدر و مادرم و همه‌ی کسانی را که مومنانه به خانه‌ی من می‌آیند ببخشای و سایر مردان و زنان مومن را بیامرز، و کافران را جز نابودی میفزای».

فرق نمی‌کند که دعای مومن برای مومن در حضور و یا در غیاب او باشد و بزرگتر برای کوچکتر و یا کوچکتر برای بزرگتر دعا نماید، چنین دعایی مأثور و مأجور است، زیرا دارای پیام زیبا و دلالت نیکوی دلسوزی و خیرخواهی است، فرشتگان خداوند در یکی از اذکار همیشگی خود می‌گویند:

﴿رَبَّنَا وَسِعۡتَ كُلَّ شَيۡءٖ رَّحۡمَةٗ وَعِلۡمٗا فَٱغۡفِرۡ لِلَّذِينَ تَابُواْ وَٱتَّبَعُواْ سَبِيلَكَ وَقِهِمۡ عَذَابَ ٱلۡجَحِيمِ﴾ [غافر: ۷].

«پروردگارا! مهربانی و دانش تو همه چیز را فرا گرفته است، پس از کسانی (که از گناهان خود) توبه کرده‌اند درگذر، و ایشان را از عذاب (جهنم) مصون بفرما».

دعای آیندگان برای گذشتگان مظهر وحدت اهل ایمان در میدان عبودیت بدون توجه به زمان و مکان است.

﴿وَٱلَّذِينَ جَآءُو مِنۢ بَعۡدِهِمۡ يَقُولُونَ رَبَّنَا ٱغۡفِرۡ لَنَا وَلِإِخۡوَٰنِنَا ٱلَّذِينَ سَبَقُونَا بِٱلۡإِيمَٰنِ وَلَا تَجۡعَلۡ فِي قُلُوبِنَا غِلّٗا لِّلَّذِينَ ءَامَنُواْ رَبَّنَآ إِنَّكَ رَءُوفٞ رَّحِيمٌ ١٠﴾ [الحشر: ۱۰].

«کسانی که پس از (مهاجرین و انصار) می‌آیند، می‌گویند: پروردگارا! ما و برادران ما را که در ایمان آوردن بر ما پیشی گرفته‌اند بیامرز، و نسبت به مومنان کینه‌ای را در دل‌هایمان قرار مده!».

مردم مسلمان در همه‌ی اذان‌ها و نمازهای خود برای پیامبر خویش دعا می‌نمایند، دعایی که بیانگر محبت او و تقدیر از تلاش‌های هدایت‌گری و تربیتی و جهادی پیامبر نور و هدایت است، اصحاب پیامبر هرگاه باران به موقع نمی‌بارید و نگران قحطی و خشکسالی بودند برای دعا در پیشگاه خداوند به پیامبر صمتوسل می‌شدند، او نیز دست به آسمان برمی‌داشت و از خداوند فضل و رحمتش را خواستار می‌شد، در نتیجه باران رحمت الهی ایشان را فرا می‌گرفت! پس از وفات پیامبر صاصحاب نزد عموی او عباس بن عبدالمطلب می‌رفتند، انگار در او رایحه‌ی نبوت به مشام می‌رسید، عموی پرهیزگار پیامبر نیز با شرم و حیا در پیشگاه خداوند دست به دعا برمی‌داشت و خداوند باران رحمت خود را برایشان می‌بارانید، پس هیچ اشکالی ندارد از مسلمانی که به او حسن ظن داشته باشید، بگویید: نزد خداوند برایم دعا کن! این نوع از توسل نیز همچنان که ملاحظه نمودید بلامانع است.