معاف‌نمودن منافقین از حضور در جنگ تبوک
در جریان غزوه «تبوک» نیز رسول خدا صبه خاطر بعضی از تصرفات مورد ملامت خداوند قرار گرفت، آورده‌اند:
«پیامبر صتمام یارانش را برای جنگ بسیج می‌کرد تا با رومیان متجاوز در «تبوک» بجنگند، در این هنگام پیامبر صبه بعضی از افراد از جمله منافقین دورو و ریاکار که برای نرفتن به جنگ بهانه‌جویی می‌کردند، تحت تاثیر بهانه جویی‌های آنان را قرار گرفت، و قبل از آن که بداند کدام یک راست می‌گوید و کدام یک دروغ آنان را از حضور در آن جنگ معاف فرمود [۲۲۹].
به همین جهت خداوند او را به خاطر آن اقدام سرزنش نمود، و به او یادآور شد که نباید به هرکس اجازه معافیت می‌دادی، بلکه لازم بود صبر می‌کردی تا دروغگو از راستگو شناخته شود.
منافقین همیشه به این صورت بوده و برای عبادت‌هایی همچون: زکات، نماز، انفاق و... حاضرند که شرکت کند، هرچند به تعبیر قرآن: «نماز را از روی تنبلی و بی‌میلی می‌خوانند و زکات را از روی ناچاری می‌پردازند.» اما در جهاد بسیار کم حضور پیدا می‌کنند، زیرا حضور در جهاد بحث مرگ و زندگی در میان است، چطور ممکن است خود را برای دینی به کشتن بدهند که به آن ایمان ندارند؟!.
لذا پیامبر صچه اجازه می‌داد و چه نمی‌داد، آنها از حضور در جنگ به هر نحوی که ممکن بود خودداری می‌کردند، و معمولاً در وسط راه برمی‌گشتند، و این کار را هم کردند! [۲۳۰].
در واقع پیامبر صناخواسته به منافقین کمک کرد تا همچنان دروغگویی و ریاکاریشان را پنهان کنند، و این بود که خداوند او را چنین مورد ملامت قرار داد:
﴿عَفَا ٱللَّهُ عَنكَ لِمَ أَذِنتَ لَهُمۡ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكَ ٱلَّذِينَ صَدَقُواْ وَتَعۡلَمَ ٱلۡكَٰذِبِينَ ٤٣﴾ [التوبة: ۴۳].
«خداوند تو را ببخشاید! چرا قبل از آنکه راستگویان و دروغگویان (منافق) را از هم تشخیص بدهی، به ایشان اجازه (نیامدن به جنگ را) دادی؟».
در آن میان سه نفر از مسلمانان نیز بدون اینکه عذری داشته باشند از رفتن به جنگ خودداری کردند، اما هم پیامبر صو هم آن سه نفر که در جنگ تبوک حاضر نشده بودند توبه کردند و خداوند نیز توبه ایشان را پذیرفت:
﴿ لَّقَد تَّابَ ٱللَّهُ عَلَى ٱلنَّبِيِّ وَعَلَى ٱلثَّلَٰثَةِ ٱلَّذِينَ خُلِّفُواْ ... ثُمَّ تَابَ عَلَيۡهِمۡ لِيَتُوبُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلتَّوَّابُ ٱلرَّحِيمُ﴾ [التوبة: ۱۱۷-۱۱۸].
«خداوند توبه پیامبر را پذیرفت... و توبه آن سه نفری را که از جنگ تخلف کردند نیز پذیرفت... سپس خداوند توبه همه ایشان را پذیرفت و بخشید، زیرا خداوند همان توبه‌پذیر مهربان است».
[۲۲۹] قرآن را به «ساعة العسرة» یاد می‌کند، زیرا سفری طولانی و در گرمای شدید تابستان بود، و بایستی برای پیمدن راه از صحرای خشک و بی آب حرکت می‌کردند و زمان برداشت محصولات کشاورزی نیز بود! و از همه مهمتر با دشمنی بسیار قوی و نیرومند که مسلمانان در جنگ «مؤته» بر آنها به پیروزی دست نیافتند، روبرو می‌شدند! لذا در این موقع منافقان برای نرفتن به این جنگ سخت غذرها تراشیدند؛ مثلاً بعضی از آنها گفتند: یا رسول خدا! به ما اجازه بده تا در مدینه بمانیم و ما را در معرض آزمون قرار مده! می‌ترسیم بیاییم و در آنجا زنان سفیدروی رومی را ببینیم و اختیار خود را از دست دهیم!» که این آیه نازل گشت: ﴿وَمِنۡهُم مَّن يَقُولُ ٱئۡذَن لِّي وَلَا تَفۡتِنِّيٓۚ أَلَا فِي ٱلۡفِتۡنَةِ سَقَطُواْۗ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةُۢ بِٱلۡكَٰفِرِينَ ٤٩﴾[التوبة: ۴۹]. «بعضی از منافقان می‌گفتند: به ما اجازه بده (تا در جنگ با رومیان شرکت نکنیم) و ما را اچار فتنه و فساد (زیبارویان رومی) مساز! هان! ایشان هم اینک در عین فتنه و فساد افتاده‌اند و به راستی آتش دوزخ آنها را فرا خواهد گرفت» و زمانی که جیش العسره «سپاه مأموریت سخت و حساس» به حرکت افتاد، منافقان جمع شده ومسلمانان را مسخره می‌کردند و می‌خندیدند و به مردم می‌گفتند: «در این گرمای سخت بیرون نروید و در جنگ شرکت نکنید!» که این آیه نازل گشت: ﴿فَرِحَ ٱلۡمُخَلَّفُونَ بِمَقۡعَدِهِمۡ خِلَٰفَ رَسُولِ ٱللَّهِ وَكَرِهُوٓاْ أَن يُجَٰهِدُواْ بِأَمۡوَٰلِهِمۡ وَأَنفُسِهِمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَقَالُواْ لَا تَنفِرُواْ فِي ٱلۡحَرِّۗ قُلۡ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرّٗاۚ لَّوۡ كَانُواْ يَفۡقَهُونَ ٨١﴾[التوبة: ۸۱]. «منافقان خانه‌نشین از اینکه (فکر می‌کنند پیامبر را فریب داده) و در جنگ شرکت نکرده‌اند، شادمان‌اند! آنان نخسواند با مال و جان خود در راه خدا جهاد کنند، و می‌گفتند: در گرمای سوزان (به طرف تبوک) حرکت نکنید! (ای پیامبر!) بگو: اگر می‌اندشیدید می‌دانستید که آتش جهنم بسیار گرمتر و سوازنتر است! پس باید کمتر بخندند و بیشتر گریه کنند! این پاداش کارهایی است که می‌کنند». [۲۳۰] خداوند در موردشان می‌فرماید: ﴿وَلَوۡ أَنَّا كَتَبۡنَا عَلَيۡهِمۡ أَنِ ٱقۡتُلُوٓاْ أَنفُسَكُمۡ أَوِ ٱخۡرُجُواْ مِن دِيَٰرِكُم مَّا فَعَلُوهُ﴾[النساء: ۶۶]. «و اگر ما بر آنان واجب کنیم که خود را بکشید یا در راه خدا برای جهاد بیرون بروید، جز تعدادی کمی این کار را انجام نمی‌دهند!»