علی بن ابی طالب رضی الله عنه - بررسی و تحلیل زندگانی خلیفه چهارم

دوم: اهمیت و جایگاه قرآن در نزد امیرمؤمنان علی رضی الله عنه

علی س در تمام مدّت حیات پر برکت خود با تلاوت، حفظ، فهم و عمل به قرآن زندگی می‌کرد و می‌فرمود: «هرکسی قرآن را تلاوت کند و بمیرد و به جهنّم برود از کسانی است که قرآن را به تمسخر گرفته‌است»[١٠٢] و نیز و می‌فرمود: «خوشا به حال کسانی که قرآن را تلاوت و به آن عمل می‌کنند، چون این افراد محبوبترین مردم نزد رسول‌الله ج بودند».[١٠٣]

می‌فرمود: «به نظر من هیچ عاقلی قبل از تلاوت سه‌ آیه‌ی آخر سوره‌ی بقره نمی‌خوابد».[١٠٤] امیر مؤمنان در توصیف قرآن و اهمیّت آن می‌فرماید: «قرآن کتاب خداست که در آن خبر کسانی است که پیش از شما زیسته‌اند و بعد از شما خواهند زیست، حکم و قانون در میان شماست، حق را از باطل جدا و مشخص می‌کند، در آن چیز بیهوده‌ای نیست، هر کس (عمل) آن را از ترس ستمکاری ترک کند، خداوند او را نابود می‌کند و هر کس هدایت را در غیر آن جستجو کند، گمراه می‌شود، ریسمان محکم و ذکر (خداوند) حکیم است و آن صراط مستقیمی است که هواها و خواهش‌ها و زبان‌ها نمی‌تواند در آن انحراف و پیچیدگی بیاورد، شگفتی‌های آن تمام شدنی نیست و علماء از آن سیر نمی‌شوند، هر کس با آن سخن گفت، راست می‌گوید و هر کس به آن عمل کند، پاداش داده خواهد شد، هر کس به آن حکم کند عدالت را رعایت کرده است و هر کس به آن دعوت دهد، به راه راست هدایت‌ یافته ‌است[١٠٥]. از آنجایی که سرور ما علی س به قرآن بسیار اهمیّت می‌داد، علم گسترده‌ای از قرآن و علوم آن به دست آورد، از ایشان روایت است که فرمود: «سوگند به خدا! هیچ آیه‌ای نازل نشده مگر این که می‌دانم درباره‌ی چه کسی، کجا و بر چه کسی نازل شده‌ است، خداوند به من دلی آگاه و زبانی صادق و گویا بخشیده است [١٠٦].

و می‌فرمود: «از من درباره‌ی کتاب خدا سوال کنید، چرا که هیچ آیه‌ای نازل نشده مگر این که می‌دانم شب نازل شده‌یا روز، در دشت نازل شده است یا در کوه» [١٠٧].

ابن عبدالبرّ بر این باور است که علی در زمان رسول خدا  ج قرآن را جمع آوری کرده است.[١٠٨]

سرورمان علی س در اواخر زندگانی خود می‌فرمود: «پیش از آن که مرا از دست بدهید، از من سؤال کنید»[١٠٩]، وی این سخن را زمانی می‌گفت که در عراق بود و بخش عمده‌ی اصحاب پیامبر وفات یافته بودند. چون در میان قومی بود که نسبت به احکام قرآن و سنّت جاهل بودند و ‌یا چندان که باید آگاه نبودند، علاقمند بود قرآن و سنّت را به آن‌ها آموزش دهد و آن‌ها را به حق و حقیقت دین راهنمایی کند، چرا که ‌او آگاهترین فرد در آن دوران بود و این که ‌ایشان بر آموزش و تربیت مردم حریص بوده‌ است، نمونه‌ای از عالم ربانی است.

[١٠٢]- المتطرف ٢٠/١ و فرائد الکلام /٣٩٠.

[١٠٣]- التبیان فی آداب حملة القرآن /١٦٤ و فرائد الکلام /٣٩٠.

[١٠٤]- التبیان فی آداب حمله‌القرآن /١٦٤ و فرائد الکلام /٣٨٧.

[١٠٥]- فضایل القرآن، ابن کثیر/١٥ف این روایت از پیامبر ثابت نیست بلکه موقوف بر علی است.

[١٠٦]- الطبقات ٣٣٨/٢، تاریخ الخلفاء سیوطی /١٥٢.

[١٠٧]- الصواعق السحرته ٣٧٥/٢ و الطبات ٣٣٨/٢.

[١٠٨]- الاستیعاب ١١٣٠/٣، منظور حفظ قرآن است نه جمع آوری به صورت مکتوب.

[١٠٩]- منهاج السنة-٥٧/٨.