علی بن ابی طالب رضی الله عنه - بررسی و تحلیل زندگانی خلیفه چهارم

دوّم: مدینه نبوی

در دوران پیامبر  ج و سه خلیفه‌ی بعد از او مدینه پایتخت دولت اسلامی ‌بود و خلیفه در آن ساکن بود و مدینه را در زمان حضورش در آن خودش اداره می‌کرد و وقتی خلیفه به سفر می‌رفت کسی را به عنوان جانشین خود بر آن مقرّر می‌کرد که آن را اداره کند. بعد از بیعت مردم با علی س اوضاع دگرگون شد، چون وضعیت کلّی و درگیری که بعد از کشته شدن عثمان س پیش آمد او را وادار به ترک مدینه کرد، به خصوص بعد از آن که طلحه و زبیر و عایشه  ش قبل از واقعه جنگ جمل به سوی عراق رهسپار شدند،[١٦٠٨] و چنان که بعضی از روایات می‌گویند در این وقت سهل بن حنیف انصاری به عنوان جانشین خلیفه در مدینه مقرر گردید.[١٦٠٩]

مدت فرمانداری سهل بن حنیف بر مدینه برای ما معلوم نیست، امّا ظاهراً دوران فرمانداری او در مدینه بیش از یک سال بوده، چون روایت است که ‌او در سال (٣٧هـ) فرماندار مدینه بوده است،[١٦١٠] سپس علی س بعد از آن که سهل بن حنیف را عزل کرد، (تمام بن) عباس را به عنوان والی و فرماندار مدینه منصوب نمود و بعد از او ابو ایوب انصاری را به فرماندار مدینه‌ انتخاب کرد، که تا سال (٤٠هـ) ایشان فرماندار مدینه باقی ماند. در این سال لشکر شام از سوی معاویه س به فرماندهی سبر بن ارطاه[١٦١١] وارد مدینه شد، پس ابوایوب از مدینه فرار کرد و بسوی علی در کوفه رفت،[١٦١٢] و اینجا بود که مدینه ‌از قلمرو حکومت علی س بیرون آمد و جزو قلمرو حکومت معاویه س گردید و اینگونه در دوران علی س مدینه ‌از پایگاه خلافت به ولایتی از ولایت‌ها تبدیل شد و حوادث سیاسی دور از آن رخ می‌دادند، بنابراین می‌بینیم که منابع تاریخی تقریبا در این برهه مدینه را فراموش کرده‌اند، تا آن که لشکر معاویه توانست بر آن غالب آید.[١٦١٣]

[١٦٠٨]- تاریخ خلیفه‌ابن خیاط ص ١٨١، الولایه علی البلدان ٢/٢

[١٦٠٩]- منبع سابق.

[١٦١٠]- تاریخ طبری ٦/٥٣، الولایه علی البلدان ٢/٢

[١٦١١]- سیر اعلام النبلاء ٣/٤٠٩، الولایه علی البلدان ٢/٢

[١٦١٢]- تاریخ طبری ٦/٨٠، الکامل ٣/٣٧٣

[١٦١٣]- الولایه علی البلدان ٢/٣