مبحث دوم: پاره‌ای از فضایل، صفات و قوانین خلافت علیس
امام احمد، اسماعیل قاضی، نسائی و ابوعلی نیشابوری گفته‌اند: درباره‌ی هیچکدام از صحابه ش با سندهای «جید»، مناقب و فضائلی بیشتر از علی روایت نشده است[٨٧٢]. حافظ ابن حجر می‌گوید: علت این که در مورد علی فضایل زیاد ذکر شده این است که ایشان خلیفه‌ی چهارم بود و بیشتر از دیگر خلفاء در جامعه و در میان مردم بود و در زمان ایشان اختلاف و نابسامانی وآشفتگی اوضاع به وجود آمد و باعث گردید که مناقب و فضایل ایشان بیش از دیگران پخش شود و صحابه مناقب و فضایل او را به کثرت روایت می‌کردند تا اعتراض‌های مخالفان و مخالفت با علی دفع گردد و موجب شود که اهل سنّت به پخش و روایت فضایل علی بیشتر توجه کنند و در نتیجه نقل و روایت کنندگان سنت زیاد شدند، امّا در حقیقت هر‌یک از خلفای چهارگانه فضایل و مناقب زیادی داشتند، که اگر با تحقیق دقیق عادلانه و منصفانه و با تحقیق دقیق بررسی شود سیدنا علی س در فضیلت هم در رتبه‌ی چهارم قرار خواهد گرفت، که باز هم با عقیده‌ی اهل سنّت منطبق است[٨٧٣].
ابن کثیر می‌گوید:یکی از فضایل علی این است که نسبتش از همه‌ی ده نفری که به بهشت مژده داده شده‌اند، به رسول‌الله ج نزدیکتر است.[٨٧٤]
در طول این بحث بسیاری از فضایل علی را در جاهای مناسب و مناسبت‌های مختلف ذکر کردیم و برای کاملتر نمودن این موضوع به برخی از فضایل ایشان اشاره می‌کنیم، از جمله: از ابوذر روایت است که علی س فرمود: سوگند به ذاتی که دانه را شکافت و جان را آفرید پیامبر امی‌در مورد من یادآور شده که: «فقط مؤمنان مرا دوست می‌دارند و افراد منافق نسبت به من بغض و کینه خواهند داشت».[٨٧٥]
از ابواسحاق روایت است: مردی از براء سؤال کرد در حالی که من هم می‌شنیدم: آیا علی س در جنگ بدر شرکت داشت؟، گفت: آری، در حالی به جنگ آمده بود که دو زره برتن داشت.[٨٧٦]
ابوهریره می‌گوید: رسول خدا ج با ابوبکر، عمر، عثمان، علی، طلحه و زبیر ش در غار حراء بودند که صخره‌ای به حرکت درآمد، پیامبر ج فرمود: «آرام بگیر که بر روی تو نیست مگر پیامبری، صدیقی و شهیدی».[٨٧٧]
سعید بن زید می‌گوید: شنیدم رسول خدا ج می‌فرماید: «پیامبر در بهشت است، ابوبکر در بهشت است، عمر در بهشت است، عثمان در بهشت است، علی در بهشت است، طلحه در بهشت است، زُبیر در بهشت است، عبدالرحمن بن عوف در بهشت است و سعد در بهشت است». اگر می‌خواستم نفر دهم را هم نام می‌برد».[٨٧٨]
ام سلمه ل گوید: شنیدم پیامبر ج می‌فرمود: «هر کس علی را دشنام دهد مرا دشنام داده است».[٨٧٩]
مردی پیش ابن عمر آمد و درباره‌ی عثمان سؤال کرد؟ ابن عمر خوبی‌های او را برشمرد و پرسید: شاید تو از کسانی هستی که درباره‌ی اوگمان بدی دارند؟ گفت: آری! گفت: خداوند بینی تو را خاک آلود کند، سپس درباره‌ی علی سؤال کرد، ابن عمر خوبی‌های علی را نیز برشمرد و گفت: آن خانه‌ی علی است که در میان خانه‌های پیامبر ج قرار دارد، سپس گفت: شاید نسبت به او نیز بدگمانی؟ گفت: آری! گفت: خداوند بینی تو را خاک آلود کند، برو هر کاری می‌توانی بکن (منظور این است که بدگمانی و مخالفت تو چیزی از فضایل صحابه را نمی‌کاهد). این‌ها برخی از فضایلی هستند که در حق سیدنا علی ثابت است. به طور خلاصه او صفات یک فرماندهی خداپرست، جان فدا و از خود گذشته در راه خدا و مدافع از قرآن و سنّت را دارا بود که خلاصه‌ای از صفاتش را ذکر می‌کنیم و برخی را با جزئیاتی بیشتر شرح می‌دهیم.
مهم‌ترین صفات علی: داشتن عقیده‌ای درست، علم و دانش شرعی و اعتماد به الله از صفات بارز او بود و الگوی نیکویی، صداقت و راستی، صلاحیت و عدالت و شجاعت، جوانمردی و زهد بود و او فداکاری را دوست داشت، حلیم و صبور بود، همتی بلند و اراده‌ای قوی داشت، با عدل و انصاف رفتار می‌کرد، بر آموزش و آماده‌سازی فرماندهان توانا بود و دیگر صفاتی که برای هر محقق که در زندگی علی س پژوهش کند بسیاری از صفات پسندیده علی س، برای او برجسته‌تر و بهتر مشخص می‌شود و برخی دیگر از صفات علی در دوران رهبری و فرماندهی ایشان آن گاه که امیر مؤمنان شده بود، ظاهر و شناخته شد که مهم‌ترین این‌ها به این شرح است:
[٨٧٢]- فتح الباری ٧/٧١.
[٨٧٣]- منبع سابق.
[٨٧٤]- البدایة و النهایة١١/٢٩.
[٨٧٥]- الصحیح المسند فی فضایل الصحابه /١١١.
[٨٧٦]- همان منبع /١١٢.
[٨٧٧]- الصحیح المسند /١١٧.
[٨٧٨]- همان منبع/١١٧.
[٨٧٩]- همان منبع /١٢٤.