هفتم: شکر و سپاسگزاریش رضی الله عنه از خداوند متعال
در حقیقت شکر این است که بنده تمام نعمت‌هایی را که به خاطر او خلق شده و در اختیار دارد در راه رضای خالق به مصرف برساند، یعنی تمام نعمت‌های ظاهری و باطنی و مالی و جانی را با تمام توان در جهت عبادت و بندگی پروردگار به کامل‌ترین شکل مصرف کند و هر گاه چنین عمل کند نعمت‌های خداوند برای او ارجمند و با ارزش خواهد بود و شکر آن را به جای آورده است. شکر از مهم‌ترین خصایص ایمانی است که باید هر فرد مؤمن در تمام لحظات زندگی به آن آراسته باشد، چون شکر نعمت نشانه‌ی اعتراف به مقام خالق نعمت‌هاست که مهم‌ترین بخش شاخصه‌های ایمانی، مانند: محبت، راضی بودن به رضای خداوند و توکل به او را در بر می‌گیرد و شکر خدا کامل نخواهد بود مگر اینکه بنده به این صفت آراسته باشد و حقیقت آن را درک کند. قرآن به این صفت اخلاقی مهم به همان اندازه اهمیت داده که در علم اخلاق اهمیت دارد. خداوند متعال در حدود هفتاد آیه به بحث شکر پرداخته است. در برخی موارد به شکر فرمان داده و در برخی تشویق نموده و در پاره‌ای موارد شکرگزران را مدح نموده و به آنان وعده‌ی پاداش نیکو داده و از آنچه خلاف شکر است نهی کرده است که بر اهمیت این صفت اخلاق والا دلالت دارد، خداوند در کتابش- ذکر و شکر را در کنار هم قرار داده و می‌فرماید:
﴿فَٱذۡكُرُونِيٓ أَذۡكُرۡكُمۡ وَٱشۡكُرُواْ لِي وَلَا تَكۡفُرُونِ١٥٢﴾ [البقرة: ١٥٢]
«پس مرا یاد کنید (با طاعت و عبادت و دوری از معاصی، به دل و زبان و قلم و قدم و سیر در آفاق و انفس، جهت کشف عظمت و قدرت من) تا من نیز شما را‌یاد کنم (با اعطاء ثواب و گشایش ابواب سعادت و خیرات و ادامه پیروزی و قدرت و نعمت) و از من سپاسگزاری کنید (و با گفتار و کردار، شکرگذار انعام و احسان من باشید) و از من ناسپاسی مکنید (و نعمت‌های مرا نادیده مگیرید)».
گاهی خداوند متعال شکر را در کنار عبادت ذکر نموده و می‌فرماید:
﴿فَٱبۡتَغُواْ عِندَ ٱللَّهِ ٱلرِّزۡقَ وَٱعۡبُدُوهُ وَٱشۡكُرُواْ لَهُۥٓۖ إِلَيۡهِ تُرۡجَعُونَ١٧﴾ [العنكبوت: ١٧]
«روزی را از پیشگاه خدا بخواهید و او را بندگی و سپاسگزاری کنید، (و بدانید که سرانجام برای حساب و کتاب و سزا و جزا) به سوی او برگردانده می‌شوید».
این نشانه آن است که بندگی با شکر، پیوندی محکم دارد و رسول خدا ج که به تمام صفات اخلاقی و خصلت‌های پسندیده از جمله شکر از همه بیشتر پایبند بود، اصحابش را که علی س یکی از آنان است بر این خصلت مهم تربیت نموده و شکر تمام نعمت‌هایی را که به او می‌رسید بجای می‌آورد و هر گاه از دستشویی خارج می‌شد روی شکم خود دست می‌کشید و می‌گفت: این راحتی چه نعمت بزرگی است، اگر بندگان می‌دانستند و شکر آن را به جای می‌آوردند [٩٩٦]
روایت است که علی س به مردی از اهل همدان گفت: نعمت و شکر به هم متصل هستند و شکر با زیاد شدن نعمت مرتبط است و این دو در کنار هم قرار دارند و افزایش زیادی نعمت از جانب خداوند هرگز قطع نخواهد شد مگر زمانی که بنده دست از شکرگذاری بردارد[٩٩٧]. علی س معتقد بود که گذشت و عفو خصم نوعی شکر نعمت محسوب می‌شود و فرموده است: هرگاه بر دشمنت چیره شدی، به شکرانه این نعمت (پیروزی) او را عفو کن و ازاو در گذر[٩٩٨].
[٩٩٦]- اخلاق النبی ج ١/١٨٧
[٩٩٧]- الشکر ابن ابی الدنیا به نقل از علو الهمة ٥/٤٨١
[٩٩٨]- الاعجاز والایجاز، ثعالبی /٣٠.